Balıkesir Kent Morfolojisi: Tarihsel Bir Okuma

Özet

Balıkesir, İstanbul ve Bursa’yı İzmir’ e bağlayan kara ulaşım ağları üzerinde yer alması, Bandırma iskelesi ile Marmara Denizi’ne, Edremit ve Ayvalık iskeleleri ile Ege Denizi’ne bağlı olması nedeni ile tarih boyunca ticari yönden önemli bir kent olmuştur. XVII. Yüzyıla kadar kentin batı ve güney-batı yönünde, Çamlık Tepesi’nin eteklerinde lineer olarak büyüdüğünü söyleyebiliriz. XIX. Yüzyılda demiryolunun kente gelmesi kentin gelişiminde önemli rol oynayan etmenlerden biri olmuştur. 1897 yılında meydana gelen büyük Balıkesir depreminden sonra kent yeniden bir yapılanma sürecine girmiştir. Cumhuriyet sonrası değişimlerin en önemli adımlarından birisi, 1937 yılında demiryolu sınırının geçilerek eskiden İlyaslar Mezarlığı olarak bilinen alanda Atatürk Parkı adında bir kültür parkının kurulması olmuştur. Kentin ilk imar planı 1941 yılında Ernst Egli tarafından hazırlanarak 1944 yılında kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir. 2000’li yıllara kadar tek merkezli yapısını koruyan, ‘arada kent’ olarak anılan Balıkesir, 21.yüzyılda ülke genelindeki değişimlere eşgüdümlü olarak yeni bir çehre kazanmak için atılımlar yapmaya başlamıştır. 2005 yılında Otobüs Terminalinin kentin doğu girişine taşınması, yine aynı bölgede 2006 yılında TOKİ ile Balıkesir Belediyesi’nin ortaklaşa kurdukları Yeni Mahalle, 2007 senesinde kentin ilk AVM’si Yay/ada’nın kurulması, Üniversitenin 2002 yılında kentin güney-batısında yer alan Çağış Kampüsüne taşınması ilk adımlardan bazılarıdır. En önemli adım ise, TBMM Genel Kurulunda 12/11/2012 tarihinde kabul edilen 6360 numaralı yasayla büyükşehir statüsüne alınmış olan Balıkesir ilinin, 30 Mart 2014 günü yapılan yerel seçimlerden bu yana Büyükşehir Belediyesi olarak yönetilmesidir. Kentin çoklu merkez oluşumuna paralel olarak Merkez ilçe, Karesi ve Altıeylül Belediyeleri olarak ikiye ayrılarak kentin geçirdiği değişim ve dönüşümün ivmesi artırılmıştır. Balıkesir Büyükşehir Belediye’si ve yeni kurulan Karesi ve Altıeylül Belediyeleri tarafından, Balıkesir’i “marka kent yapma” amacıyla Çamlık Tepesi Rekreasyon Alanı düzenlemesi ve Çamlık Camii projesi, Çay Deresi Rekreasyon Alanı ve Balıkesir Fuar ve Kongre Merkezi (Avlu Balıkesir) projesi, Baltok Toplu Konut projesi gibi pek çok ‘vizyon’ proje medyada gündeme getirilmiştir. Bu çalışmada, tarihsel süreçte kent morfolojisinin geçirdiği değişimler var olan kent haritaları üzerinden okunacaktır. Egli’nin hazırladığı 1941 planı, 1971 tarihli imar planı ve günümüzde Büyükşehir olduktan sonra geçerli olan imar planı üzerinden fiziksel çevreye ait doku elemanlarının (binalar, yapı adaları, ve sokak dokuları) oluşum ve değişim süreçleri analiz edilecektir. Kentin günümüzde yaşadığı radikal morfolojik değişimin kent dokusu üzerindeki etkileri, sosyo-ekonomik, kültürel ve politik yansımaları irdelenecektir.