Küreselin Gölgesinde Yerelin İzini Sürmek: Kompakt Şehir Siverek

Özet

Türkiye çok çeşitli iklim bölgeleri, coğrafi yapı, toplumsal ve kültürel çeşitliliğe dayalı olarak oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. Bu zengin içeriğin geleceğe hassas bir şekilde taşınması için yerleşmelere dair yere özgü niteliklerin şehir planlarına aktarılması ve yorumlanması büyük önem arz etmektedir. Küreselleşme sürecinde kentleşme oranları hızla yükselirken yerleşmelerin karakteristik özelliklerine (iklim, coğrafya, konum vb.) ek olarak teknoloji, ekonomi, politika, yasal mevzuat vb. dış etkenler kentlerin morfolojik yapısını belirlemekte ve dönüştürmektedir. Bu değişime sahne olan köklü geleneksel kentlerin “kü-yerelleşme” kavramı çatısı altında kimlik ve karakteristik özelliklerini geleceğe taşımaları dikkate değer bir husustur. Özgün kentsel mekansal nitelikleriyle benzer bir süreci yaşayan Siverek kenti, bu çalışmanın araştırma alanıdır. Siverek kenti 1,5 km yarıçapında, yaklaşık 130 bin nüfuslu, düşük katlı, avlulu yapı tipolojilerinin yaygın olduğu, yürünebilir, kompakt bir kenttir. Bir kale etrafında organik formda gelişmeye başlayan kente, 1945 yılından itibaren geliştirilen imar planları ile rijit yapı adaları eklenmişse de mekansal yaşam kültürü uzun bir süre net geometrik sınırlar içinde de devamlılık göstermiştir. Ancak günümüzün ekonomik ve teknolojik şartlarıyla Siverek kenti de keskin bir değişim süreci içine girmiştir. Dolayısıyla kent planları ve projeleri söz konusu değişim sürecinin farkındalığı ile ele alınmalı, kente özgün bir karakter yükleyen, toplumca benimsenmiş mekansal yaşam kültürü ve kent morfolojisinin sürekliliği sağlanmalıdır. Çalışmanın amacı; yaşam kültürünün mekânı nasıl şekillendirdiği ve üst ölçekli planların kentsel morfoloji üzerindeki etkilerinin neler olduğu konusunda Siverek kent morfolojisinin değerlendirilerek, üretilecek imar plan çalışmaları için altlık oluşturabilmek üretilecek plan notları içinse bir rehber sunabilmektir.  Bu kapsamda öncelikle Siverek kentinin tarihsel gelişim süreci, kent formunun evrimi ve yapısal niteliklerini açıklayacak fiziksel yapı analizleri üretilmiş, akabinde %95 güven oranıyla hane halkı araştırması gerçekleştirilmiştir. 372 haneyi kapsayan hane halkı araştırması “konut ve yakın çevresinin özellikleri, tüketim düzeyi, ulaşım, erişilebilirlik, iletişim, aidiyet, kamusal alan yeterliliği vb.” alt başlıklarda ele alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre iklim ve yaşam kültürü, Siverek kentinin özgün dokusunun ve gelişen kent morfolojisinin ana etkenleridir ve tüm dışsal etkenlere rağmen hane halkları tarafından önemli düzeyde kabul görmektedir. Geliştirilen üst ölçekli planlar ile kent için önerilen yeni konut alanı konseptleri bu sonuç ile tezat bir ilişki ortaya koymaktadır. Bu sorunsal üst ölçekli plan lekelerine karar verirken kent formunun mevcut yapısının etkin bir şekilde analiz edilmesini ve uygulama planı aşamasında geliştirilmesi gereken plan notlarını işaret etmektedir.