Eski Ceneviz Kolonisi Galata'da, Deniz Surlarının Kıyı Bölgesinde Kentsel Morfoloji ve Bina Tipolojisi Üzerindeki Etkisi ve Güncel Dokuda Bu Etkinin İzinin Araştırılması

Özet

Ceneviz ticaret kolonisinin, Bizans İmparatorluğu'nun son döneminde elde ettiği imtiyazlarla tarihi yarımadanın karşı kıyısı Sykae'de kurduğu yerleşme, ilk aşamada basit duvarlarla çevrilmiş, 13 03 ile 1400 arasında ardı ardına elde edilen yeni imtiyazlarla altı aşamada inşa edilen sur duvarları, burçlar ve bir büyük kule'nin yapılmasıyla Akdeniz ticaretinin önemli bir limanı olma özelliğini sürdürmüştür. Üzerinde 22 adet kapının bulunduğu surların içinde Ceneviz yerleşmesi, Osmanlı döneminde koşullu özerk yapısını devam ettirmiş ve yerleşmeyi korumak için inşa edilen bu surlar, 1864-1865 yılları arasında büyük bir bölümünün yıkılmasına kadar kentsel doku içinde binalar ve yollar ile bütünleşmiş, kentsel ve mimari dokunun içinde kimi zaman belirleyici kimi zaman tamamlayıcı yeni bir rol üstlenmiştir. 19.Yüzyılın ortalarındaki bu yıkımlardan sonra da surların izleri bölgenin kentsel dokusundaki etkinliğini incelenmeye değer şekilde sürdürmüştür. Bu çalışmada, Galata'nın Azapkapı'dan başlayarak, Perşembe Pazarı, Karaköy Meydanı, rıhtımlar ve limandan Tophane'ye kadar devam eden kıyı bölgesinde, Menderes yıkımlarından bu yana sürdürülmekte olan geri dönülmez hatalara rağmen, deniz surlarının kentsel morfoloji ve bina tipolojisi üzerindeki izleri 1858 yılında VI. Daire Beyoğlu Belediyesi tarafından yapılan kadastral nitelikli ilk plandan itibaren takip edilmeye çalışılacaktır.  Ceneviz Galatasının iç ve dış surlarının Fetih'ten sonra koruma işlevini yitirerek mahalle sınırları halini aldığı ve deniz surlarının dışında kalan kıyı alanında ise yapılanmanın başladığı bilinmektedir. Bu araştırmada yapı ve kent ölçeğinde, planların ardışık okunması ve üst üste getirilmesiyle kıyı bölgesinin deniz surlarının dışında oluşan dokusu, sur duvarlarının iç ve dış yüzüne bitişik veya sur ve burçları tamamen içine alarak biçimlenen yapısı ile iç bölümde sur kapılarının ve Galata Ceneviz yerleşmesinin yaşam biçiminin koşullandırdığı kent dokusu, meydan ve yol örüntüsü incelenecektir.

Araştırmanın ilk aşamasında belirlenen sorular şunlardır;

• Deniz surlarını da içine alan kıyı bölgesinin kent formu ve bina tipolojisinin Ceneviz Galatasından surların yıkımına kadar süregelen özelliklerinin neler olduğu,
• Deniz surlarının izinde oluşan kıyı bandı kent formunun, içinde barındırdığı ticaret ve liman işlevlerinin kurguladığı mekansal yapı ile nasıl bir etkileşim içinde olduğu, sur ve sur içi ile nasıl eklemlendiği,
• Deniz surlarının yıkımı ve kıyıda 1950'lerden başlayan ve günümüze kadar geçen süreçte gerçekleşen müdahalelerin kent formunu ve mekansal algıyı nasıl dönüştürdüğü.

Çalışmanın geldiği aşamada, tüm Galata'nın imtiyaz bölgelerinden ilki olan Azap Kapı'dan Karaköy'e uzanan Perşembe Pazarı ve sonuncusu olan Karaköy'den Tophane'ye kadar devam eden bölgede deniz surlarının içi ile dışında oluşan kentsel ve mimari dokular arasında farklılıklar görülmektedir. Aynı şekilde bu iki bölgenin aralarında da kent dokusu ile sur arasındaki ilişkilerde de farklılıklar gözlenmektedir. Bu farklılıkların, dönemsel dinamiklere bağlı olarak ilk kadastral planlardan itibaren okunabildiği ilginç bir dönüşüm sürecinden söz etmenin mümkün olduğu görülmektedir.  Bu çalışmanın amacı söz konusu alanda kentsel ve mimari ölçekleri birbirine bağlayan kentsel morfoloji - bina tipolojisi ilişkisi ve kent formu konusunda bilgi birikimi oluşturmak ve bununla birlikte bugün fiziksel olarak bütünüyle ortadan kalkmış gibi görünen ancak hala parçalarının bulunduğu bu eski deniz surlarının kalıntılarının varlığına ve bölge dokusunun geçmişle bağlarının sürekliliğine işaret edilerek bölgede söz konusu olan güncel dönüşüm sürecinde korunması gereken kültürel mirasın göz ardı edilmeden, dönüşümün sağlıklı şekilde yapılabilmesi ve kent hayatına etkileri konusuna dikkat çekmektir.