Osmanlı Konut Dokusunda Parsel-Konut İlişkilerinin Analizine Yönelik Bir Yöntem Önerisi

Özet

Evi kökeni ve plan tipolojileri üzerine (Eldem, 1984; Kuban, 1995; Küçükerman, 1988), farklı bölgeler üzerine ya da genel olarak Osmanlı kentleri üzerine (Aktüre, 1978; Cerasi, 1999; Pinon, 1999) yapılmış olan birçok çalışma bulunmaktadır. Gerek Osmanlı kenti, gerekse konut dokusu ve türleri üzerine yapılmış olan çalışmaların büyük bir çoğunluğu kuramsal temele dayanan çalışmalar olup, bu çalışmalarda konuya genel yaklaşımlarda bulunulmuştur. Analitik saha çalışmaları oldukça azdır ve bu nedenle tipolojik yaklaşımlar ve sınıflandırmalar ile analiz içerikli kent çalışmalarının gerekliliği önem kazanmıştır. Konut ve parsel ilişkisinin Osmanlı konutunun farklı plan tipleri göstermesine etken olabileceği savı, üzerinde araştırılması gereken bir konudur ve yapılacak çalışmalar bu çeşitlenmenin yorumlanmasında önemli veriler getirebilir. Osmanlı kenti konut dokusunda parsel geometrilerindeki çeşitlilik bu tarz bir tanımlamayı yapabilmeyi zorlaştırmaktadır. İki farklı parsel geometrisinde aynı plan şeması bulunabilmekte, ya da aynı parsel geometrisinde plan şemasının farklı varyasyonları görülebilmektedir. Parselle konut arasında birebir örtüşen tipolojik bir ilişki saptamak bu anlamda zordur. Ancak buna karşılık bir konutun içinde olduğu parselle bir nedensellik ilişkisi olmalıdır. Özellikle konutun parsel içerisindeki konumlanışı bu noktada önemlidir ve araştırılması gereken bir konudur. Bu çalışma Osmanlı kentine, fiziksel verilere dayanan değerlendirmeler ile yaklaşmayı hedeflemiştir. Konut-parsel arasındaki ilişkiler üzerine yapılacak analizlerle, Osmanlı konut dokusuna ilişkin bir yöntem önermeyi amaçlamaktadır. Önerilen yöntem çalışma kapsamında ayrıntılarıyla açıklanacaktır. Önerilen yöntem ilk olarak; "Osmanlı Dönemi Batı Anadolu Kentlerinde Parsel Konut İlişkisinin Tipolojik Analizi: Kula Örneği" başlıklı tez çalışması (Saf, 2004) kapsamında geliştirilmeye başlanmış ve "Osmanlı Konut Dokusunda Parsel - Konut İlişkilerinin Analizine Yönelik Bir Yöntem" başlıklı doktora tezi (Saf, 2011) neticesinde üretilmiştir. Bu bağlamda çalışmanın, üç aşamalı bir yöntem şeklinde tanımlandığı belirtilmelidir. Birinci aşama değişkenlerin belirlenmesi, ikinci aşama yapısal ilişkilerin kurulması ve üçüncü aşama uygulama ve değerlendirmedir. Değişkenler, konuta ve parsele ait değişkenler olmak üzere iki grup altında toplanmışlardır. "Konut ile parsel arasındaki ilişkilerden bir kurallar dizisi çıkarmak mümkün müdür?"... Bu sorudan hareketle yöntemin ikinci aşamasını oluşturan yapısal ilişkiler bölümü kurgulanmıştır. Yöntemin uygulanması için ilk aşama, belirlenen değişkenlerin çalışma alanlarına uygulanması ve elde edilen verilerin tablolara aktarılmasıdır. İkinci aşamada; verilerin dağılımına ilişkin ilk dökümlerin alınmasından sonra, veriler Excel programına aktarılarak, yapısal ilişkilerin kurulmasına yönelik olarak analizler yapılmaktadır. Discriptive Statistics olarak tanımlanabilecek bu bölümde, özet tablolar oluşturulmakta ve değişkenler üzerine değerlendirmeler yapılmaktadır. Bunun için Cross Tabulation yöntemi kullanılmaktadır. Üçüncü aşamada ise sonuçların tablo ve grafik sunumları hazırlanarak, analizlerde ilk üç sırada yer alan ikili olasılıklar belirlenmekte ve sonuçlar üzerine değerlendirmeler yapılmaktadır. Morfolojik bir analiz olarak nitelendirilebilecek bu yöntem, sonuçları bağlamında; kentsel sit alanlarında koruma amaçlı imar planlarının hazırlanmasında yardımcı olacak bir bilgi altyapısı oluşturmayı hedeflemektedir. Kısaca, korunacak yapının nasıl bir parsele sahip olduğu, bu parsel içinde konutun nasıl konumlandığı ve bunun genel eğilime uyumlu ya da aykırı olup olmadığı koruma amaçlı imar planını hazırlayan ekipler için bir girdi oluşturacaktır. Son söz olarak; eğer bu çalışmanın yöntemi Osmanlı Anadolu'sunun eyalet ve sancak merkezlerinde de uygulanırsa, konut dokusunda parsel-konut ilişkileri üzerine pek çok yeni bulgu elde edilebilir. Özellikle İmparatorluk çeperlerinde yer alan kentlerin yine bu yöntem üzerinden analiz edilmesi, konut-parsel ilişkileri açısından bölgesel farklılaşmaların ardındaki nedenleri de ortaya çıkarabilir.