Kentsel Morfoloji Yaklaşımlarında Alternatif Ufuk: Kentsel ve Mimari Tasarım Stratejisi Olarak İklim- Dirençli Su Yerleşmeleri
Anahtar Kelimeler:
Kentsel morfoloji- su-kara bağlantılı kent planlama uygulamaları- iklim dirençli planlama tasarım stratejileri- alternatif kentsel tasarım ve mimarlık çerçeveleri- yüzer amfibi mimari yaklaşımlarÖzet
Yaşamakta olduğumuz antroposen dönemin sorunsalı olan sürdürülebilir insan yerleşmelerini geliştirme hedefi doğrultusunda birbirine taban tabana zıt olmasına rağmen varoluş ortak pay- dasında birleşen alternatif kentsel tasarım ve mimarlık çerçeveleri geliştirilmektedir. İki-uçlu açılım gösteren bu çerçeveler ile bir yandan 'kaçış modeli' olarak diğer gezegenlerde koloni kurma, diğer yandan da 'direniş modeli' olarak gezegenimizin mevcut koşullarına uyum ve/ veya direnç gösterebilen alternatif tasarım stratejileri çeşitlendirilmiştir. Kentleşme ve Mimar- lık katmanlarını kapsayan kentsel morfoloji ve tipoloji araştırmalarında disiplinlerarası etki- leşim ile geliştirilerek çeşitlendirilen alternatif yerleşim modelleri hakkındaki farklı planlama/ tasarım uygulamaları ve bütüncül/parçacıl yaklaşımlar arasında kutuplaşan tartışmalar hız kazanmaktadır. 19. yüzyıl sanayi devrimi sonrası hızlı kentsel ve ekonomik gelişmenin bir sonucu olan küresel ısınmanın etkisiyle iklim koşullarının değişmesi, dünyanın farklı coğrafyalarındaki kentlerde deniz seviyesinin yükselmesine neden olmakta ve dünya nüfusunun büyük bir çoğunluğunun yaşamakta olduğu alanları gelecekte su altında kalma tehlikesi ile karşı karşıya bırakmaktadır. Bu değişimden en çok etkilenecek olan kentler, deniz seviyesinden ortalama yüksekliklerine göre değişken risk faktörüne sahip kıyı bölgesi ve nehir havzası gibi su-kara bağlantısı içeren yerleşmelerdir. 1990'lardan günümüze Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleş- mesi; hem sera gazı salınımlarının azaltılarak iklim değişikliğiyle mücadele edilmesi, hem de çevresel, kentsel ve ekonomik ekosistemlerin iklim değişikliğine uyum sağlanması ve mücadele edilmesi yoluyla iklim-dirençli stratejilerin hükümetlerarası bir ortamda geliştirilmesine temel oluşturmuştur. 'Sera gazı kaynaklı iklim değişikliği etkinlerinin azaltılmasını hedefieyen Kyoto Protokolü (2005)' yerine yürürlüğe konan 'uzun vadede küresel ortalama sıcaklık artışını sa- nayi öncesi seviyelerin 2°C altında tutmayı hedefieyen Paris Antlaşması (2016)', iklim krizine karşı ulusal politikalar ve yerel planlama uygulamalarında bütüncül yaklaşımların geliştiril- mesini sağlamaktadır. Bir taraftan günümüzdeki kent planlama uygulamalarında; uzun vadeli hedefier doğrultusunda iklim değişikliğine uyum stratejileri, iklim eylem planları ve iklime ha- zır projeler bütüncül bir yaklaşım ile planlama sistemi içinde yürütülmektedir. Diğer taraftan ise Birleşmiş Milletler-Habitat'ın 'Yeni Kentsel Gündem (2016)' kapsamında geleceğin kent planlama uygulamalarına yönelik esnek ve sürdürülebilir yüzer yerleşmeler ve yerel ölçekte vizyoner modeller, parçacıl bir yaklaşım ile geliştirilmektedir. Kent sistemine dahil edilmeyen yüzer/amfibi mimarlık yaklaşımları, 'direniş modeli'nin bir parçası olmak yerine ekosistemden bağımsız ve etrafı su çevrili kapalı topluluklar yaratma riski içeren 'kaçış modeli' tanımlamaktadır. Bu çalışmada 'direniş modeli'ne odaklanılarak, iklim-dirençli stratejiler ile kentsel morfoloji ve tipoloji yaklaşımları arasında bağlantı sağlayan kuram ve uygulama temellerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda, iklim değişikliğine uyum ve iklim değişikliği- nin etkilerini azaltma çabalarına katkı sağlayan 'su-kara bağlantılı, iklim-dirençli yerleşim modelleri'nin, bütüncül bir sistem çerçevesinde çözümlenmesi hedefienmektedir. Çalışmada, iklim-dirençli stratejiler içeren mevcut planlama ve tasarım uygulamalarında kentsel morfo- loji ve tipoloji ilkelerinin kullanımına dair kurallar ve disiplinlerarası etkileşimler konusunda cevap aranmaktadır. Dolayısıyla, düşük rakımlı kentlerin mevcut planlama uygulamaları ara- sından; Kyoto Protokolü sonrası tanımlanan "İklim Geçirmezlik" çerçevesinden Rotterdam (Hollanda) ve Copenhagen (Danimarka), "İklim Dirençlilik" çerçevesinden Seattle (Washing- ton, ABD) ve Melbourne (Avusturalya) ile Paris Antlaşması sonrası geliştirilen "İklime Hazır- lıklı" çerçevesinden Clyde (Glasgow, İskoçya/Birleşik Krallık), Boston (Massachusetts, ABD) ve Hong Kong (Çin) örnekleri seçilmiştir. Düşük rakımlı farklı kentsel coğrafyalardaki iklim değişikliği-odaklı planlama uygulamaları analiz edilerek, etkileşimde bulunduğu kentsel mor- foloji yaklaşımları, değişkenlik gösteren tipolojiler ve bütünleşik planlama çerçevesi oluşturan iklim-dirençli stratejiler ortaya konmaktadır. Sonuç kısmında; iklim değişikliğine neden olan etmenler ile kentleşmenin içinde barındırdığı çok-boyutlu katmanların bağlantısına dayalı ola- rak su-kara sınırının değişmesi tartışmaya açılmaktadır. Mevcut kentin bağlamında geliştirilen geleceğin yerleşme modellerinde, iklim-dirençli kentsel politikalar ve tasarım çerçevelerinin birleştirilmesini sağlayan kentsel morfoloji ve tipoloji yaklaşımlarının stratejik önemi ortaya konmaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Batty, M. (2017). Entropy, complexity & information in the spatial analysis. The european colloquium on theoretical and quantitative geography - ECTQC2017, York, UK. Alan Wilson Plenary Session. (https: www.geog.leeds.ac.uk/ectqcg17/ presentations/m.batty.pdf). Erişim Tarihi: 12.03.2021.
Batty, M., Couchlelis, H., Eichen, M. (1997). Urban systems as cellular automata. Environment and Planning B 24, 159-64.
Berghauser Pont, M ve Haupt, P. (2015). The Spacemate: Density and the typomorp- hology of the urban fabric. Nordisk Arkitekturforskning 4, 55-68.
Chen, W., Lackner, M., Suzuki, T. (2017). Handbook of climate change mitigation and adaptation. 2. Baskı. Springer.
Bozloğan, R. (2005). Sürdürülebilir gelişme düşüncesinin tarihsel arka planı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 0 (50), 1012-28.
Burayidi, M.A., Allen, A., Twigg, J., Wamsler, C. (eds.), (2020). The Routledge hand- book of urban resilience. New York: Routledge.
C40 Cities (Tarih Yok). Staying afloat: the urban response to sea level rise. (https:// www.c40.org/other/the-future-we-don-t-want-staying-afloat-the-urban-response-to- sea-level-rise). Erişim Tarihi: 19.01.2021.
C40 Cities-Climate Leadership Group (2016). Good practice guide: climate change adaptation in delta cities. London: C40 Cities-CLG.
Chen, W.-Y., Suzuki, T., Lackner, M. (eds), (2017). Handbook of climate change mi- tigation and adaptation. Springer.
Crutzen, P., Stoermer, E. (2000). The anthropocene?. Global Change Newsletter 41, 17-8.
Crutzen, P.J. (2002). Geology of mankind. Nature 415, 23 (https://doi. org/10.1038/4150). Erişim tarihi: 20.12.2020.
Crutzen, P.J. (2006). The anthropocene. E. Ehlers, T. Krafft (eds), Earth System Sci- ence in the Anthropocene. Berlin, Heidelberg: Springer.
Fairbridge, R.W. ve Agenbroad, L.D. (2018). Holocene Epoch. (https://www.britanni- ca.com/ science/Holocene-Epoch). Erişim Tarihi: 19.12.2021.
Gürler, A. (2001). Tyranny and promise of architectural types and typologies [ta- mamlanmamış YL Tezi]. Master of Fine Arts Program in lnterior Architecture and Environmental Design, Graduate School of Economics and Social Sciences, Bilkent University, Ankara.
Gürler Akdeniz, A. (2019a). Floating Architecture: Hybrid-scapes through hydrop- hilic design concepts. lSDLW-1 I The 1st lnternational Symposium on Design for Living with Water, 9-10 July 2019, Beykent University, lstanbul, Turkey.
Gürler Akdeniz, A. (2019b). Hybrid-Scapes: Search for a design framework for amp- hibious architecture integrated with renewable energy systems. lCAADE 2019 I The 3rd lnternational Conference on Amphibious Architecture, Design and Engineering, 13-16 October 2019, Warsaw University of Technology, Warsaw, Poland.
Gürler Akdeniz, A. (2019c). Policy & Regulations. ln GAPS Workshop Group on Building Codes and Standards & Policy and Regulations. GAPS I Global Amphibious Policy Symposium, 17-18 October 2019, Warsaw University of Technology, Warsaw, Poland.
Gürler Akdeniz, A. (2020a). "EuroEs 2019 European Union Simulation" - An analy- tical assessment of the renewable energy and climate change commission study from the perspective of the un SDGs [basılmamış değerlendirme raporu]. Anadolu Üniver- sitesi, Model AB Simülasyonu 21-22 Kasım 2019, Eskişehir.
Gürler Akdeniz, A. (2020b). Sustainable Design: eco-strategies for a resilient future. [SAKAl üzerinden çevrimiçi Seminer, 11 Kasım 2020]. lNAR 4483 - Ecological Approaches in Design (Yard. Doç. Ecehan Özmehmet). Yaşar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İçmimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü, İzmir.
Gürler, E. (2013). Bütünleşik kentsel koruma-geliştirme sürecinin analitik planlaması ve stratejik yönetimi: performans ölçme-değerlendirme-programlama modeli. Basıl- mamış DR tezi, İTÜ-BAP no: 33438. lstanbul: lstanbul Teknik Üniversitesi.
Gürler, E. (2020). Kentsel ve bölgesel ölçekli ulusal politikalar üzerinde performans değerlemesi: mevcut durum ve alternatif senaryoların karşılaştırması. A.C. Yoloğ- lu, Z.S. Belge, N. Aydın, editörler, KBAM 7. Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ankara: KBAM, 636-50.
Ghosh, P. (2017). Hawking: İnsanlığın Dünya'yı terk etmesi gerektiğine inanıyorum. (https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-40355145). Erişim tarihi: 02.02.2021.
Habitat İnsan Yerleşimleri, Çevre, Eğitim ve Sağlık Derneği (2021). Yeni Kentsel Gündem (New Urban Agenda). (http://www.habitat.org.tr/habitat/41-unhabitat/946- new-urban-agenda.html). Erişim Tarihi: 23.01.2021.
Harper, D. (2020). Online Etymology Dictionary. (https://www.etymonline.com). Eri- şim Tarihi: 10.10.2020.
Hillier, B., ve J. Hanson. (1984). The social logic of space. Cambridge: Cambridge University Press.
Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics 4 (1), 1-23.
Holling, C. S. (1986). Resilience of ecosystems: local surprise and global change. Sayfalar 292-317. W. C. Clark ve R. E. Munn, editörler, Sustainable development of the biosphere. Cambridge: Cambridge University Press, Cambridge, UK.
Hong Kong Government (2017). Hong Kong's climate action plan 2030+: climate ready HK. Hong Kong: Environment Bureau.
Hovgaard, W. (1971). Modern History of Warships. Annapolis, Maryland: U.S. Naval lnstitute.
lnternational Energy Association lEA (2009). World energy outlook 2009. lnternatio- nal Energy Association (lEA): Paris.
lPCC (Tarih Yok). The lntergovernmental Panel on Climate Change [portal]. United Nations. (https://www.ipcc.ch/). Erişim Tarihi: 15.11.2020.
Kayan, İ. (2012). Kuvaterner'de deniz seviyesi değişmeleri. N. Kazancı, A. Gürbüz (editörler), Kuvaterner Bilimi Ankara: Ankara Üniversitesi, Yay. no: 350. 59-78.
Kropf, K. (2017). The handbook of urban morpholgy. Chichester: Wiley.
Lovelock, J. (1972). Gaia as seen through the atmosphere. Atmospheric Environment 6 (8), 579-80.
Lovelock, J. (2019). Novacene: the coming age of hyperintelligence. London: Pen- guin.
Marcus, L., Colding, J. (2014). Toward an integrated theory of spatial morphology and resilient urban systems. Ecology and Society 19 (4), 55-68.
Margulis, L. (1998). The Symbiotic Planet: A New Look At Evolution. Chapter 8: GAlA. New York: Basic Books.
Molles, M. C., Jr.(1999). Ecology: concepts & applications. Boston: WCB/McGraw- Hill.
Nunez, C. (2019). Climate 101: ozone depletion. National Geographic. (https:// www.nationalgeographic.com/environment/article/ozone-depletion). Erişim Tarihi: 12.12.2020
Pala, K. (2019). İklim krizi ve sağlık etkileri. Toplum ve Hekim Dergisi 34 (6), 409- 17.
Rafferty, J. P. (2020). Anthropocene epoch. (https://www.britannica.com/science/Ant- hropocene-Epoch). Erişim Tarihi: 19.12. 2020.
Ruiter, J. F., de Jong, D. J. (1998). Habitats and ecotopes in the coastal zone. The 18th Annual Esri lnternational User Conference. San Diego, California: ESRl.
SPACEX (2021). Mars & beyond: the road to making humanity multiplanetary (https:// www.spacex.com/human-spaceflight/mars/index.html). Erişim Tarihi: 03.01.2021
STM ThinkTech (2019). Trend Analizi Haziran 2019: Mars Yarışı ve Uzayda Kolo- nileşme. (https://thinktech.stm.com.tr/uploads/raporlar/pdf/126201917387507_stm_ mars_yarisi_ve_uzayda_kolonilesme.pdf). Erişim Tarihi: 19.09.2019.
Tansley, A. G. (1935). The use and abuse of vegetational terms and concepts. Eco- logy 16 (3): 284-307.
Türkeş, M. (2019). İklim Değişikliğinin Fiziksel Bilim Temeli-l. Toplum ve Hekim 34 (6), 457-75.
Türkeş, M. (2020). İklim Değişikliğinin Fiziksel Bilim Temeli-ll. Toplum ve Hekim 35 (1), 3-31.
UN (2017). New Urban Agenda. UN Conference HABlTAT-lll. Quito: United Nati- ons.
UN (Tarih Yok). United Nations [portal]. (https://www.un.org/en). Erişim Tarihi: 15.11.2020.
UNFCCC (Tarih Yok). United Nations Framework Convention on Climate Change [portal]. (https://unfccc.int/). Erişim Tarihi: 15.11.2020.
Ünlü, T. (2018). Mekanın biçimlendirilmesi ve kentsel morfoloji. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı - ll. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı. İstan- bul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, 59-70.
Ünlü T. ve Baş, Y. (2016). Türkiye kentlerinin dönüşümü: Morfolojik bir bakış. Mi- mar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Çarşamba Seminerleri. (https://www.youtube.com/watch?v=S8mf6LrZdZQ&t=1s). Erişim Ta- rihi: 22.11.2020.
Yamu,C., van Nes, A. ve Grau, C. (2021). Bill Hillier's Legacy: Space Syntax-A Synopsis of Basic Concepts, Measures, and Empirical Application. Sustainability 13, 3394.
Yavuz, C. l. (2021). İklim Değişikliğinin Sağlığımıza Etkileri Cavit lşık Yavuz Senin Hikayen. Türk Tabipler Birliği Resmi Youtube Kanalı. (https://youtu.be/ s6SPNXDLzJE). Erişim Tarihi: 10.03.2021.
Willis, J. A. (1997). Forum. Functional Ecology 11, 268-71.
World Bank (2019). Building Urban Resilience: An Evaluation of the World Bank Group's Evolving Experience (2007-17). lndependent Evaluation Group. Washing- ton, DC: World Bank.
Zalasiewicz, J., Williams, M., Steffen, W. ve Crutzen, P. (2010). The new world of the anthropocene. Environmental Science and Technology 44 (7), 2228-31.
