Tipo-Morfolojik Dönüşüm Ve Kullanıcı Tercihleri Üzerinden Covid-19 Sonrası Alışveriş Merkezi Tasarımına İlişkin Bir Değerlendirme: Bulvar Avm Örneği, Samsun
Anahtar Kelimeler:
tipo-morfolojik dönüşüm- COVİD-19- AVM- mekan dizimi- SamsunÖzet
Tipo-morfolojik dönüşümden referans alan tasarım önerilerinin geliştirilmesi mimarlık ve planlama disiplinlerinde önemli bir tartışma alanı oluşturmaktadır. Bu çalışmada da CO- VID-19 salgını sonrası, sahte kamusal mekanlar olarak tartışma gündemine yeniden giren alışveriş merkezi (AVM) tipolojileri özelinde, tipo-morfolojik bir yaklaşım önerisi getirilmesi hedefienmektedir. Alan çalışması olarak, gelecekte AVM tipolojisi önerisi olarak örnek teşkil edebilecek, Samsun'da, günümüzde ikişer katlı yaklaşık 8m aralıklarla konumlandırılmış yapı birimlerinden oluşan, 19. yüzyıldan kalma eski bir Tütün Fabrikasından dönüştürülen Bulvar Alışveriş Merkezi (BAVM) seçilmiştir. 1890-2020 yılları arası geçirdiği morfolojik süreçleri in- celenmiştir. Kronolojik sıra ile yapılan karşılaştırılmalı analizlerde, mekan dizimi yönteminden yararlanılmış, şekil-zemin haritaları üzerinden, yaya ve araç yol ağları ve parsel-bina-sokak ilişkileri incelenmiştir. COVID-19 salgını öncesi ve sonrası değerlendirmeler için anket çalış- ması yapılmıştır. Sonuçlar karşılaştırmalı olarak değerlendirildiğinde, fonksiyonel değişimle birlikte bölgenin tekrar canlandığı; paralelinde belirgin morfolojik dönüşüme sebep olduğu; yayalaştırma faaliyetlerinin bölgedeki insan yoğunluğunu artırdığı, fakat açık ve yarı açık alanları bölgedeki diğer AVM'lere oranla fazla olan, BAVM'nin tercih sebebi olduğunu, ben- zer yerleşimli yapı tipolojilerinin sosyal mesafe kurallarına uyumu kolaylaştırdığı görülmüştür. Çalışma ek olarak yoğunluk haritaları üzerinden COVID-19 sonrası kamusal alan tasarımları- nın yönlendirilebileceğini göstermiştir. Bu konuda, köşe dönüş sayıları ve genelden özele geçiş hiyerarşisindeki mekan büyüklüklerinin ve birbiri üzerinden ardışık olarak görülebilirliklerinin düzenlenmesiyle yaya hareket akış yönlerinin düzenlenebileceği tespit edilmiştir. Çalışmanın AVM tasarımında COVID-19 etkisiyle üretilecek yeni tasarım kriterlerinin belirlenmesinde öncü olacağı düşünülmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Akıncı, M. G. (2013). Gençler ve Alışveriş Merkezleri (AVM'ler) : AVM Kullanım Tercihleri Hakkında Bir Alan Çalışması. Megaron, 2(8), 87-96.
Akkar, M. E. (2016). Endüstri Sonrası Kentlerin Değişen ve Dönüşen Kamusal Mekan ları. Planlama, 193-203. doi:10.14744/planlama.2016.21931
Altınöz, A. G. (2010). Tarihi Dokuda "Yeni"nin İnşası. Ege Mimarlık, 18-26.
Arklan, Ü. (2012). Tüketim ve Cazibenin Mekansal İzdüşümü Olarak Alışveriş Mer- kezleri. Erciyes İletişim Dergisi, 2(3), 78-94.
Arslan, T. V. (2009). Türkiye'deki Alışveriş Merkezleri İncelemelerine Eleştirel Bir Bakış: Yorumlar, Eleştiriler, Tartışmalar. Uludağ Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 14(1).
Bayraktar, M. S. (2016). Samsun'da Türk Devri Mimarisi. Samsun: Kültür Yayınları. Büyüköztürk, Ş. (2005). Anket Geliştirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, s. 133-151.
Ceylan, R., Özbakır, B. A., & Erol, I. (2016). Alışveriş Merkezlerinin Türkiye'deki Mevzuat Çerçevesinde Değerlendirilmesi (1).
Chen, F. & Thwaites, K. (2013). Chinese Urban Design: The Typo Morphological Approch. Ashgate Publishing Limited.
Chen, F. & White, J. T. (2020). Urban Design Governance in three Chinese 'Pioneer Cities'. International Planning Studies. doi:10.1080/3563475.2020.172160
Conzen, M. (1960). Alnwick, Northumberland: A Study in Town-plan Analysis Insti- tute of British Geographers Publication 27. London.
Çelik, H. & Kompil, M. (2009). Türkiye'de Batı Tarzı Büyük Ölçekli Tüketim Mekanlarının Gelişimi ve Kentsel Perakende Alanlarının Yasal ve Yapısal Olarak Dü- zenlenmesi Gayretleri. Megaron Dergisi, 4(2).
Çil, E. (2006). Bir Kent Okuma Aracı Olarak Mekan Dizim Analizinin Kuramsal ve Yöntemsel Tartışması. YTÜ Mimarlık Fakültesi e-dergi, 1(14), 218-233.
Djokic, V. (2009). Morphology and Typology as Unique Discourse of Research. Ser- bian Architectural Journal(1), 107-130.
Erkip, F. & Özüduru, B. (2015). Retail development in Turkey: an Account After Two Decades of Shopping Malls in the Urban Scene. Progress in Planning, s. 1-33.
Gokce, D. (2017). An Empirical Investigation of the Interplay between Typo- Morphological Transformation of Historic House Form and Sense of Place. PhD The- sis, Department of Architecture, University of Liverpool.
Gokce, D. & Chen, F. (2016). Does Typological Process Help to Build a Sense of Place. Urban Morphology, 20(1), 66-69.
Gokce, D., & Chen, F. (2019). A Methodological Framework for Defining 'Typologi- cal Process': The Transformation of the Residential Environment in Ankara, Turkey. Journal of Urban Design, 24(3), 469-493. doi:10.1080/13574809.2018.1468215
Güney, Y. İ. (2007). Type and Typology in Architectural Discourse. BAÜ FBE Dergisi.
Gürer, T. K. (2016). Tipomorfoloji: Kentsel Mekanın Yapısını Anlamak. İdealKent, 7(18), 8-21.
Habermas, J. (2006). Religion in the Public Sphere.
Hallam, K. (2009). İstanbul's Grand Bazaar is said to have almost half a million pe- ople inside it at the busiest times of the day. Londra: Barron's Educational Series (s. 119).
Hillier, B., Hanson, J., Peponis, J., Hudson, J., & Burdet, R. (1983). Space Syntax.
A. J.
Hui, D., I Azhar, E., Madani, T., Ntoumi, F., Kock, R., Dar, O., & ve diğerleri. (2020, Şubat). The Continuing 2019-nCoV Epidemic Threat of Novel Coronaviruses to Glo- bal Health- The Latest 2019 Novel Coronavirus Outbreak in Wuhan, China. Interna- tional Journal of Infectious Diseases, 91, s. 264-266. doi:10.1016/j.ijid.2020.01.009
KPMG. (2019). Perakende Sektörel Bakış. https://home.kpmg/tr/tr/home.html adre- sinden erişildi.
Kropf, K. (2006). Crisis in the typological Process and the Language of Innovation and Tradition. Urban Morphology, 1(10), 70-77.
Kropf, K. (2009). Aspects of Urban Form. Urban Morphology, 2(13), 105-120.
Kropf, K. (2014). Ambiguity in the Definiton of Built Form. Urban Morphology, 1(18), 41-57.
Kubat, A. S. (2010). Study of Urban Form in Turkey. Urban Morphology: Journal of International Seminar on Urban Form, 1(14), 31-48.
Moudon, A. (1994). Getting to know the built landscape: Typomorphology.
Nalbant, M. (2016). Türkiye'de Kentsel Mekanlarda Kamusal Alanın Konumu: Tarih- sel Perspektiften Bir Değerlendirme. BEU Akademil İzdüşüm, 12-27.
Onat, N. (2010). Kamusal Alan ve Sınırları. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversi- tesi.
Özaydın, G., & Özgür, E. F. (2009, Mayıs-Haziran). Büyük Kentsel Projeler Olarak Alışveriş Merkezlerinin İstanbul Örneğinde Değerlendirilmesi. Mimarlık (347).
Özbek, M. (2004). Kamusal Alan. İstanbul: Hil Yayın.
Peponis, J. (2007). 6th International Space Syntax Congress Speeches. İstanbul.
Sancak, E. (2020). Samsun Arazisinde Kurulan Yerleşmelerin Kentsel Morfolojisi. Samsun: Yazım Aşamasında.
Sarısakal, B. (2003). Bir Kentin Tarihi Samsun. Samsun: Samsun Valiliği.
Sever, İ. A. (2020, Temmuz). Değişen Tüketim Anlayışı ve Alışveriş Merkezlerinde Modernleşme Süreci. Online Journal of Art and Design, 3(8), s. 107-116.
Torunlar GYO. (2010). Torunlar GYO Faaliyet Raporu.
Turner, A. (2001). 'Depthmap: A program to perform visibility graph analysis'. In: Peponis, J., Wineman, J. and Bafna, S. (eds.), Proceedings of the Third International
Space Syntax Symposium, Atlanta, U.S.A: Georgia Institute of Technology, p.31.1- 31.9.
Us, F. (2014, Mayıs-Haziran). Bir 19. Yüzyıl Endüstri Mirasının Yeniden Kullanımı: "Samsun Tekel Tütün Fabrikası"nın "Bulvar Samsun Projesi"ne Dönüşümü. Mimar- lık Dergisi (377).
Uzun, F. Gül, İ. Gül, A., Uzun, İ., & Uzun, Ö. (2017). Alışveriş Merkezlerinin (AVM) Mekansal Kullanımlarının ve Kullanıcı Eğilim ve Beklentilerin İrdelenmesi; Isparta Kenti Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi,1-16.
Yıldız, F. (2014). 19. Yüzyıl'da Anadolu'da Salgın Hastalıklar ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Zukin, S. (1998). Urban Life Styles: Diversity and Standardization in Spaces of Con- sumption. Urban Studies (828-830).
