Bizans Dönemi’nde Kentin Dönüşümü: Agoraların Yeniden Kullanımına İlişkin Bir Değerlendirme
Anahtar Kelimeler:
Geç Antik Çağ ve Bizans Kenti- Agora- DönüşümÖzet
Antik Çağ kentlerinde yerleşim karakterinin tanımlanmasında kamu yapıları önemli yere sahiptir. Kentlerin önem ve kapasitesi hamam, tiyatro ya da agora gibi kamusal yapılar ile birlikte değerlendirilmektedir. Ancak dördüncü ve yedinci yüzyıllar arasında toplumsal yaşamda ve ekonomide görülen değişimler, kamusal yapıların işlevlerinin devamlılığının sonlanmasına neden olmuş, bu durum da yapıların dönüşümlerine ve yeniden kullanımlarına ilişkin sonuçlar doğurmuştur. Bu çalışmanın konusunu oluşturan agoralar, kentlerde ekonomik, politik ve sosyal etkinliklere ev sahipliği yapan kentsel birimlerdir. Arkeolojik kanıtlara dayanarak agoranın kentsel konumunun beşinci yüzyıl sonu ve altıncı yüzyıl başlarında değişmeye başladığı gözlenir. Bu dönemler öncesinde kent yönetimindeki değişimler ve ekonomik hayatın başka alanlara kayması antik agoranın siyasi ve ticari işlevinin yok olmasına neden olmuştur. Bu çalışmada agoraların Geç Antik dönemde başlayan dönüşümünün yanı sıra Bizans Dönemi’ndeki konumu ve kullanımı incelenmiş; Geç Antik ve Bizans kenti morfolojisinin agora dönüşümü üzerinden analiz edilmesi amaçlanmıştır. İnceleme kapsamında agoralarda meydana gelen dönüşümün nasıl oluştuğu ve sonuçta yeni işlevin ne olduğu sorgulanmaktadır. Bu doğrultuda Assos, Elaiussa Sebaste, Ephesos, Hierapolis, İasos, Ksanthos, Laodikeia, Miletos, Myra-Andriake, Pergamon kentlerinde yer alan agoraların dönüşümleri incelenmiştir. İşlevsel nedenlerle kentte geniş bir alanı kapsayan agoraların özgün fonksiyonunu kaybedip kullanımdan çıktıktan sonraki dönüşümleri, yapının bir bölümünün ya da yapılardan geriye kalan arsanın kullanılması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Arkeolojik kazı raporları sonucu agoraların dinsel amaçlı dönüşümün yanı sıra, konut amaçlı, endüstriyel, savunma ve diğer kamusal amaçlı olarak farklı kullanımlarının olduğu saptanmıştır. Agoraların dönüşümünde dinsel örgütlenmenin değişimi başta olmak üzere, kent yönetim mekanizmasındaki değişimler, kentsel alanın daralması sonucu arsa yetersizliğinin oluşması ve ekonomik hayatın yeni mecralarda gelişmesi gibi etkenlerin rol oynadığı dikkat çekmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Akyürek, E. (2014). Andriake Geç Antik Çağ’da Myra’nın Limanı, Toplumsal Tarih, 246, 52-57.
Arslan, N. (2014). 2012 Yılı Assos Kazı ve Yüzey Araştırmaları. 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 155-169.
Arslan, N., & Böhlendorf-Arslan, B. (2014). Taşın Hayat Verdiği Kent Assos. İstanbul: Homer.
Arthur, P. (2006). Bizans ve Türk Dönemi’nde Hierapolis (Pamukkale). İstanbul: Ege.
Baldoni, D., Franco, C., Manara, M., Paolo, B., & Berti, F. (2004). Carian Iasos. İstanbul: Homer.
Bauer, F. A. (1996). Stadt, Platz und Denkmal in der Spätantike: Untersuchungen zur Ausstattung des öffentlichen Raums in den spätantiken Städten Rom, Konstantinopel und Ephesos. Mainz: Philipp von Zabern .
Berti, F. (2011). Iasos, 2009 Campaign. 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 176-187.
Clarke, J. T., Bacon, F. H., & Koldewey, R. (1902). Investigations at Assos: Drawings and Photographs of the Buildings and Objects Discovered during the Excavations of 1881, 1882, 1883. London: Bernard Quaritch Henry Sotheran & Co.
Des Courtils, J. (2003). Ksanthos ve Letoon Rehberi. İstanbul: Ege.
Dönmez, A. (2014). Ksanthos Kenti Batı Agorası. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Ersoy, A. (1995). Agoralar ve Bir Ticaret Yapısı Örneği: Agora Stoaları, Ege Mimarlık, 15, 50-52.
Foss, C. (1979). Ephesus After Antiquity, A Late Antique, Byzantine and Turkish City. Cambridge: Cambridge University.
Kirsten, E. (1958). Die Byzantinische Stadt. International Congress of Byzantine Studies. Munchen.
Koder, J., & Ladstätter, S. (2011). Ephesos, 2009. 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 278-296.
Ladstätter, S. (2011). Bizans Dönemi’nde Ephesos: Büyük Bir Antik Kentin Tarihinde Son Sayfa. F. Daim, & S. Ladstätter, ed., Bizans Dönemi’nde Ephesos. İstanbul: Ege, 3-28.
Lavan, L. (2003). The Political Topography of the Late Antique City: Activity Spaces in Practice. L. Lavan, ed., Theory and Practice in Late Antique Archaeology. Leiden: Brill, 314-340.
Manière-Lévêque, A. M. (2013). Corpus of the Mosaics of Turkey, Xanthos. Part 2: The West area. (Cilt 2). İstanbul: Uludağ Üniversitesi.
Mathys, M. (2014). Pergamon Agoraları. F. Pirson, & A. Scholl, ed., Pergamon: Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent. İstanbul: Yapı Kredi, 320-335.
Moudon, A. V. (1997). Urban Morphology as an Emerging Interdisciplinary Field, Urban Morphology, 1, 3-10.
Niewöhner, P. (2016). Miletus/Balat: Urbanism and Monuments from the Archaic to Ottoman Periods. İstanbul: Ege.
Niewöhner, P. (2017). Miletus. P. Niewöhner, ed., The Archaeology of Byzantine Anatolia: From the End of Late Antiquity until the Coming of the Turks. New York: Oxford University, 255-263.
Otten, T. (2014). Bizans Dönemi’nde Pergamon. F. Pirson, & A. Scholl, ed., Pergamon: Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent. İstanbul: Yapı Kredi, 164-183.
Owens, E. J. (2000). Yunan ve Roma Dünyasında Kent. İstanbul: Homer.
Prokopius (1940). The Buildings. Book I. (Çev: H. B. Dewing), Loeb Classical Library.
Radt, W. (2002). Pergamon: Antik Bir Kentin Tarih ve Yapıları. İstanbul: Yapı Kredi.
Saradi-Mendelovici, H. (1988). The Demise of the Ancient City and the Emergence of the Mediaeval City in the Eastern Roman Empire. Echos du monde classique, Classical Views, 32:3, 65-401.
Scardozzi, G. (2015). Phrygia Hierapolisi Yeni Atlası: Kentin ve Nekropolislerin Arkeoloji Haritası. İstanbul: Ege.
Scherrer, P. (2000). Efes Rehberi. İstanbul: Ege.
Schneider, E. E. (2008). Doğu ile Batı Arasında Bir Liman Kenti Elaiussa Sebaste. İstanbul: Homer.
Serdaroğlu, Ü. (1995). Behramkale Assos. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
Spanu, M. (2015). The 2012 and 2013 Excavation and Research Campaigns at Iasos. 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 575-596.
Şimşek, C. (2005). 2003 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı. 26. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 305-320.
Şimşek, C. (2007). Laodikeia (Laodikeia ad Lycum). İstanbul: Ege.
Wycherley, R. E. (2011). Antik Çağ’da Kentler Nasıl Kuruldu?. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
