Kaybolan Ankara Derelerinin Peyzaj Altyapısı Olarak Günyüzüne Çıkarılması
Anahtar Kelimeler:
altyapı- peyzaj altyapısı- derelerin günyüzüne çıkarılması- AnkaraÖzet
Yeryüzündeki tüm su 5 litrelik bir şişeye konacaksa, biz insanların kullanabileceği tatlı su miktarı sadece 0,05 lt, yani yaklaşık bir çorba kaşığı (WWF, 2014, 5). Temel su kaynakları ise akarsular, göller ve yeraltı sularıdır. Yeryüzündeki su miktarı sabit ve değişmez olsa bile su kalitesi ve erişilebilirliği antropojenik etkiler nedeniyle değişiyor. Bugün dünya nüfusunun % 55'i kentsel alanlarda yaşıyor ve bu sayının 2050'ye kadar % 68'e çıkması bekleniyor (UN, 2018). Doğanın kendi kendini onarma sürecine izin vermeyen kentleşme ve endüstriyel üretim doğal peyzajlardaki bozunmayı hızlandırmaktadır. 20. Yüzyıl boyunca altyapı müdahaleleri nedeniyle kentsel yüzeylerden akarsular kaybolmuştur. Küçük akarsuların önce menfeze alınması, daha sonra kapatılması ve bir kanalizasyon hattı- na dönüşmesi dünya genelinde yaygın olarak uygulanmıştır. Ancak 21. yüzyılda hissedilme- ye başlayan küresel ısınma, iklim değişikliği ve kaynakların tükenmesi gibi ekolojik olayların endişe verici seviyelere çıkması, kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılması gerektiği gerçeğini daha net ortaya çıkarmıştır. Ekonomi ve ekoloji arasındaki gerginlik, politik karar- ların genelde ekonomik çıkarlar lehine verilmesine yol açmıştır. Ancak ekonomik çıkara hizmet eden mühendislik ve altyapı çözümlerinin uzun vadede karlı olmadığı ortaya çıkmış, ekoloji odaklı mühendislik ve tasarım çözümleri peyzaj altyapısı yaklaşımıyla kentlere uygulanmaya başlamıştır. Kent içerisinde, kanallara alınarak bir kanalizasyon hattına dönüşmüş ve üzeri kapatılmış derelerin, tekrar açılması dünyanın çeşitli metropollerinde hayata geçirilmiştir. Bu projeler, taşkın önleme, ayrık kanalizasyon sistemine geçme, arıtma tesislerini verimli kullan- ma, insan-doğa etkileşimini ve biyoçeşitliliği arttırma gibi amaçlara hizmet Ankara'nın hidrolojik özellikleri, 1960'lı yıllardan itibaren kentsel oluşum sürecinde ihmal edilmiştir. Hızlı kentleşme sonucu birçok taşkın ve altyapı sorunlarıyla boğuşan başkent, derelerin tekrar günyüzüne çıkarılması açısından incelenmiştir. Bir zamanlar kentsel oluşumun belirleyici unsuru olan suyollarının kaybolması, bir kentsel planlama, tasarım ve altyapı prob- lemi olarak düşünülmüştür. 21. yüzyılda, kentsel akarsular için politikalar ve altyapı tasarım çözümleri, sadece mühendisler tarafından değil, tasarım ve ekoloji odaklı disiplinler tarafından kolektif olarak geliştirilmektedir. Bu çalışma, Ankara örneği üzerinden altyapı ve kentsel akarsuların tarihsel ilişkisini şehir haritaları ve çeşitli raporlar üzerinden incelemiştir. Kent merkezini içine alan 100 km2'lik bir alanda "Ankara'nın Kayıp Dereler Haritası"nı ortaya çıkarmış ve yaklaşık 56 km. suyolunun yüzeyden kaybolduğunu saptamıştır. Ayrıca, dereleri günyüzüne çıkarılma kriterleri saptanarak Ankara'da bu olgunun mümkün olabileceği alanlar belirlenmiş ve potansiyel alanların mekansal değerlendirmesi yapılmıştır.
İndirmeler
Referanslar
Adeli, Z. and Khorshiddoust, A. (2011) Application of geomorphology in urban plan- ning: Case study in landfill site selection. Procedia Social and Behavioral Sciences 19 (2011) 662-667
Ankara Büyükşehir Belediyesi (ABB) (2007) 2023 Ankara Master Plan Raporu. Ankara Belediyesi (1952) 1952 Yılı Çalışma Raporu.
Ankara Belediyesi (1953) 1953 Yılı Çalışma Raporu.
Batukan, İ. (1968) Ankara Taşkın Projesi Tatbikatı. Türkiye Mühendislik Haberleri.
Baş Bütüner, F. ve ark. (2020) Decoding infrastructural terrain: The landscape fabric along the Sincan-Kayaş commuter line in Ankara
Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü (1963) Ankara Taşkın Projesi Planlama Ra- poru.
Belanger, P. (2012) Infrastructural Ecologies. In Spiro N. Pollalis, Daniel Schodek, Andreas Georgoulias and Stephen J. Ramos (ed). Infrastructure, Sustainability & De- sign. London: Routledge, 276-315.
Belanger, P. (2013) Landscape infrastructure: Urbanism beyond engineering. Publis- hed Phd Thesis. Wageningen University. NL.
Bocarejo, J. P., LeCompte, M. C., & Zhou, J. (2012). Case Study: Cheonggyecheon, Seoul, South Korea. In the Life and Death of Urban Highways. Institute for Trans- portation & Development Policy and EMBARQ. wrirosscities.org/sites/default/files/ Life-Death-Urban-Highways-EMBARQ.pdf erişim, Temmuz 2020
Buchholz, T. A. et al. (2016) Stream Restoration in Urban Environments: Concept, Design Principles, and Case Studies of Stream Daylighting. In T. Younos, T.E. Parece (ed). Sustainable Water Management in Urban Environments. Springer International Publishing, Switzerland.
Butler D, Davies JW (2004). Urban Drainage, 2nd edn. Span Press, London/New York
Conradin, F., Buchli, R. (2004) The Zurich Stream-Daylighting Program. In J. Mar- salek et al. (eds.),Enhancing Urban Environment by Environmental Upgrading and Restoration, 277-288.Kluwer Academic Publishers.
İdali Özden, Ö. (2020) Stream Daylighting: An Operative Landscape Infrastructure for Ankara. Unpublished Master thesis. Department of City and Regional Planning, METU.
Landscape Architecture Foundation. (2010). Cheonggyecheon Stream Restoration Project. landscapeperformance.org/case-study-briefs/cheonggyecheon-stream-resto- ration erişim Temmuz, 2020.
Oslo Reopening Waterways (2018) European Green Capital Award. webgate. ec.europa.eu/greencitytool/resources/docs/best_practices/Oslo_Reopening_Water- ways_A02.pdf erişim Mayıs, 2020.
Pinkham, R. (2000) Daylighting: new life for buried streams. Rocky Mountain Insti- tute, Colorado.
Riley, L. A. (2016) Restoring Neighborhood Streams Planning, Design, and Construc- tion. Island Press.
Semiz, Y. (2019) "Under the road, the river!" Luwi Film. Trailer of the documentary: youtube.com/watch?v=FXACGsb1OdU erişim Temmuz, 2020.
Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E. ve Memlük, Y., (2014). Akarsu Koridorlarında Peyzaj Onarımı ve Doğaya Yeniden Kazandırma Teknik Kılavuzu. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü adına BEL-DA Belde Proje ve Dan. Tic. Ltd. Şti., Ankara.
Şahin, Z., Kent Planlama ve Kentsel Altyapı İlişkisinin Evrimi. Planlama 2018;28(1):6- 11.
Tamur, E. (2012) Suda Suretimiz Çıkıyor. Kebikeç yayınları, Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (1977) IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı, İçme Suyu ve Kanalizasyon Özel İhtisas Komisyonu Raporu. DTP:1547-ÖİK:239.
T.C. Kalkınma Bakanlığı (2018) 11. Kalkınma Planı, Su Kaynakları Yönetimi ve Gü- venliği, Özel İhtisas Komisyonu Raporu.
United Nations (2018) 68% of the world population projected to live in urban areas by 2050. https://www.un.org/development/desa/en/news/population/2018-revision- of-world-urbanization-prospects.html
Williams, K. (2014). Urban form and infrastructure: a morphological review. UK Government's Foresight Future of Cities Project.
WWF. (2014) Türkiye'nin Su Riskleri Raporu. Ofset Yapımevi. İstanbul.
Yavuz, I. (2018) Calyx: A Geomorphological Approach to Formation of Urban Space in The Context of Ankara. Unpublished Master Thesis. Department of City and Regi- onal Planning, METU, Ankara
Çevrimiçi Kaynaklar
URL-1 collaborativehistory.gse.upenn.edu/stories/nineteenth-century- transformation-industrial-stream-buried-sewer
URL-2 amwater.com/paaw/water-information/green-infrastructure URL-3 instagram.com/p/B-mEih-AJKO/
