Kentsel Dönüşüm Alanlarının Morfolojik Boyutta İncelenmesi "Kemaliye Mahallesi Kentsel Dönüşüm Örneği"
Anahtar Kelimeler:
Kentsel dönüşüm- Kent morfolojisi- HendekÖzet
Sanayi devrimi ile başlayan kentleşme olgusu teknolojik gelişmelere paralel olarak hız kaza- narak, artmıştır. 2050 yıllarında dünya nüfusunun %70'inin kentlerde yaşayacağı tahmin edil- mektedir. Kentler sunduğu eğitim, iş, sağlık, sosyal ve kültürel yaşam olanakları ile nüfus çeken cazip yaşam merkezleridir. Bu avantajlar nüfusun kent merkezlerinde yoğunlaşmasına neden olmakta ve nüfus artışı ile konut sorununu beraberinde getirmektedir. Özellikle ülkemizde 1950'li yıllarda kırdan kente artan göçler, kentlerde hazine arazileri üzerinde kaçak yapılaşma ve gecekondu alanlarının oluşumuna neden olmuştur. Bütün bu sosyal ve ekonomik gerekçelere ek olarak Türkiye afet riski yüksek bir ülkedir. Sağlıksız yapılaşma, hatalı yer seçimleri bu riski artırmaktadır. İnsanlar yoğun olarak belli alanlarda yaşamaya başladığından beri afetlerin hasarları ve etkileri de artmıştır. Hızlı kentleşme nedeniyle artan nüfus ve yapılaşma sismik riski de belli bölgelerde artırmaktadır. Bütün bu gerekçelerle son yıllarda ülkemizde kentsel dönüşüm projeleri gündeme çözüm olarak gelmiştir.
Kentsel dönüşüm kavramı; sorunlu kentsel çevrelerin problemlerine kalıcı olarak çözüm üret- meyi ve dışarıdan müdahale ile günümüz yaşam şartlarına uyum sağlayacak hale getirmeyi amaçlayan planlı yenileme çalışmasıdır. Zamanla kent merkezlerinde meydana gelen değişim- ler, yaşanan nüfus hareketleri, ortaya çıkan sağlıksız yaşam koşulları ve afetler kentlerin üze- rinde dönüştürücü bir etkiye sahiptir. Bu etkinin Kentsel dönüşüm ile yönetilebilir olması için, kentsel bozulma süreçlerini daha iyi anlamak, gereksinimleri tespit etmek ve gerçekleştirile- cek dönüşümde elde edilecek sonuçların üzerinde bir uzlaşma oluşturmak, kentsel dönüşümün hedefi olmalıdır. Bir başka deyişle, yitirilen bir ekonomik etkinliğin yeniden geliştirilmesi ve canlandırılması, işlemeyen bir toplumsal işlevin isler hale getirilmesi; toplumsal dışlanma olan alanlarda, toplumsal bütünleşmenin sağlanması; çevresel kalitenin veya çevre dengesinin kay- bolduğu alanlarda, bu dengenin tekrar sağlanmasıdır. Fakat Kentsel dönüşüm müdahaleleri, yeri yok sayan, sosyal yapıyı dikkate almayan, fiziksel ve sosyal anlamda tartışmalı sonuçlar yaratabilmektedir. Bu çalışma kentsel dönüşüm projelerinde genelde göz ardı edilen yeri-bağ- lamı morfolojik olarak ele alarak, kentsel morfoloji yaklaşımı ile dönüşüm sürecinin yönetilme- sini hedefieyen bir araştırmadır. Bu doğrultuda Sakarya ili Hendek ilçesi Kemaliye Mahallesi kentsel dönüşüm projesi ele alı- narak, kentsel yenileme projelerinin kentin fiziksel ve sosyal yapısına etkileri morfolojik açıdan incelenerek, tartışılmıştır. Araştırma alanı geleneksel mahalle düzeninin devam ettiği, düşük yoğunluklu 1-2 katlı bah- çeli konut dokusunun hakim olduğu bir mahalledir. İlçenin en eski yerleşim alanlarından biri olan mahalle tarih boyunca meydana gelen depremlerden etkilenerek hasarlar almış, mevcut yapıları ömrünü tamamlamıştır. Bakanlar Kurulu Kararınca 2013 yılında riskli alan olarak ilan edilmiş, kamulaştırılması kararı alınarak kentsel dönüşüm çalışmalarına başlanmış ve bir bölümü dönüştürülmüştür. Dönüşüm müdahalesi sonucu mahallenin mevcut fiziksel ve kültürel yapısından farklı ekonomik rantın ön planda tutulduğu, yüksek katlı yoğun bloklardan oluşan bir doku ortaya çıkmıştır. Yapılan alan çalışmasında müdahale öncesi durum ve müdahale son- rası durum, sokak dokusu, yapı-yoğunluk ilişkisi, açık yeşil alan kullanımı ve yapı adası desen- leri gibi morfolojik parametreler üzerinden karşılaştırılarak mekansal analizleri yapılmıştır. Yapılan karşılaştırılmalı morfolojik analizlerle, kentsel dönüşüm projeleri sonucunda yaşanan değişimlerin, kentin fiziksel ve sosyal yapısına etkileri ele alınarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında dönüşüm süreçlerine morfoloji kavramının dahil edilerek, eski ve yeni doku arasındaki ilişkinin kurulması, kentin özgün fiziksel ve kültürel yapısının sürekliliği açı- sından önemli olduğu düşünülmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Altman, 1. and Chemers, M. (1984). "Territorial Behavior'', in: Altman, 1., Stokols, D. and Wrightsman, L.S. (eds.), Culture and Environment, Cole Publishing Company, California, 120-152.
Ateş, M. ve Erinsel Önder, D. (2019). 'Akıllı Şehir' Kavramı ve Dönüşen Anlamı Bağlamında Eleştiriler. Megaron, 14(1), 41-50
Brower, S N. (1980). "Territory in Urban Settings", in: Altman, 1., Rapoport, A., Wohlwill, J. F. (eds.), Human Behavior and Environment, Springer, New York and Plenum Press, London,179-207
Bulut, İ. ve Ceylan, S. (2013). Kentsel Dönüşüm Yaklaşımlarına Bir Örnek: Efen- dibey (Niğde) Kentsel Dönüşüm Uygulaması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (1), 239-256
Carmona M, Heath T, Oc T ve Tiesdell S. (2003). Publis Spaces-Urban Spaces, The Dimensions of Urban Design, Architectural Press, Oxford.
Claudio de M. (2015). Urban Regeneration. Editor(s): James D. Wright,1nternational Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences (Second Edition),Elsevier, 919- 925,1SBN 9780080970875
Conzen M.R.G. (1960). Alnwick, Northumberland: A Study in Town-Plan Analysis Blackwell Publishing on behalf of The Royal Geographical Society (with the 1nstitute ofBritish Geographers)Stable URL: http://www.jstor.org/stable/621094.
Ergün, S. (2019). Çarpık Kentleşme ve Kentsel Dönüşümün Küçükçekmece İlçesi Kanarya Mahallesi Ölçeğinde İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üni- versitesi, İstanbul
Genç, F. N. (2007). Türkiye'de Kentleşme Ve Doğal Afet Riskleri İle İlişkisi. MMOB Afet Sempozyumu, Ankara, 349-358
Genç, F. N. (2014). Gecekonduyla Mücadeleden Kentsel Dönüşüme Türkiye'de Kent- leşme Politikaları. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1) ,15-30
Gökçe D. ve Chen F. (2018), "Sense of place in the Changing Process of House Form: Case Studies from Ankara, Turkey". Environ. Plan. B Urban Anal. City Sci., 45( 4), 772-796.
Göregenli, M. (2005). Çevre psikolojisinde Temel Konular. Eğe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları, No:130.
Güvenç B. (2003). Türk Kimliği Kültür Tarihinin kaynakları. Remzi Kitabevi, İstan- bul
Güzer, C. A. (2007). Mimarlıkta Gerçekle Taklidin Sınırları. Mimarlık Dergisi, 333
Hayır, M. (2009). Hendek'te Sanayinin Yapısı ve Dağılışı. e-Journal of New World Sciences Academy, Nature Sciences, 4 (4), 191-214.
Hillier, B. (2007). Space 1s the Machine, Cambridge University Press, Cambridge. 1SBN 978-0-9556224-0-3
Hillier, B. and Hanson, J. ( 1984 ). The Social Logic of Space. Cambridge, UK: Camb- ridge University Press
Kaypak, Ş. (2013). Modernizden Postmodernizme değişen kentleşme. Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, www.gjebs.com - 1SSN: 2147-415X, 2( 4), 80-95
Keleş, R. (1993). Kentleşme politikası. İmge Kitabevi: İstanbul.
Konukçu, E. (2010). Hendek, tarihten sayfalar. Sakarya: Hendek Belediyesi Kültür Yayınları, 7-12
Kropf, K. (2009). Aspects of Urban Form, Urban Morphology,13(2), 105-119. Kropf, K. (2017). The Handbook of Urban Morphology. John Wiley&Sons Ltd. Lefebvre, H. (1991). The Production of Space, Blackwell, Cambridge, USA.
Lewicka M. (2010). What makes neighborhood different from home and city? Effects of place scale on place attachment. Journal of Environmental Psychology, 30, 35-51.
Montgomery, J. (1998) Making a City: Urbanity, Vitality and Urban Design. Journal of Urban Design, 3 (1), 93-116.
Moudon V.A. (1997). Urban Morphology as an Emerging 1nterdisciplinary field, Ur- ban Morphology, 1, 3-10.
Norsidah U. and Khalilah Z. (2015). The Notion of Place, Place Meaning and 1den- tity in Urban Regeneration. Procedia - Social and Behavioral Sciences 170, AcE- Bs2014Seoul Asian Conference on Environment-Behaviour Studies Chung-Ang Uni- versity, Seoul, S. Korea, 25-27 August 2014 " Environmental Settings in the Era of Urban Regeneration", 709-717.
Oliveira V. (2016). Elements of Urban Form, Urban Morphology The Urban Book Series, Springer 1nternational Publishing Switzerland, pp. 7-30, DO1 10.1007/978- 3-319-32083-0 2
Özbek, K. (2010). Geleneksel Niğde Evleri Mekansal Araştırması Ve Kale Bölgesi Örnek Alanında Konut Yerleşimi Ve Tipoloji-Morfoloji İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
Özgür T. ve Özgür Ö. (2018). 6306 Sayılı Kanun Çerçevesinde Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Mekansal Deneyimi: Ordu İli Örneği. Ordu Üniversitesi Sosyal Bi- limler Araştırmaları Dergisi, 8(1), 211-227.
Proshansky, H. M. Fabian, A. K. And Kaminoff, R.,(1983). Place-identity: Physical World Socialization of the Self. J. Environ, Psychol, 3 (1), 57-83
Rapoport, A. (1990). The Meaning of The Built Environment, A Non-verbal Commu- nication Approach. The University of Arizona Press, Arizona.
Rapoport, A. (1980). Human Behaviour and Environment, Environment and Culture, Plenum Press, New York, Volume 4, pp. 9-39.
Relph E. (1976). Place and Placelessness,145 p, London:Pion Limited.
Shamai S. (1991). Sense of place: An empirical measurement. Geoforum 22, January 3,347-358.
Şendur, S. (2010). Kadıköy-Yeldeğirmeni Semti Mimarisinin Tipomorfoloji Yönte- miyle İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul
Tercan, B. (2018). Türkiye"de afet politikaları ve kentsel dönüşüm. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5): 102-120
Tuan, Y.F. (1977). Space and Place The Perspective of Experience. The University of Minnesota Press.
Tutal, O. (1999). Toplu Konut Alanlarında Biçimsel Yapının Mekan Dizimi Yönte- miyle Değerlendirilmesi: Eskişehir Örneği. Doktora Tezi, İTÜ, İstanbul
Yetkin, G. (2009). Toplu Konut Uygulamalarındaki Fiziksel Mekan Özelliklerinin İr- delenmesi " Konya Örneği ". Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2-20
TC Resmi Gazete, 25 Ocak 2013, Sayı: 28539
TC Resmi Gazete, 2 Ekim 2014, Sayı: 29137
url-1: TDK Sözlüğü, Kentsel Dönüşüm, (https://www.tdk.gov.tr/), Erişim tarihi: 17.02.2021
url-2: TDK Sözlüğü, Sınır, (https://www.tdk.gov.tr/ ), Erişim tarihi: 10.04.2021
url-3:Hendek Belediyesi (https://www.hendek.bel.tr/idet/23/10/ekonomi), Erişim ta- rihi: 10.04.2021
url-4: (https://www.endeksa.com/tr/analiz/sakarya/hendek/demografi), Erişim tarihi: 10.04.2021
url-5: Sakarya Valiliği (http://www.sakarya.gov.tr/hendek), Erişim tarihi: 10.04.2021
