Kent Çeperinin Dönüşümü ve Kentsel Morfolojik Özellikleri: Menemen-Seyrek Mahallesi Örneği
Anahtar Kelimeler:
kentsel morfoloji- kentsel yayılma- kırsal yerleşmeler- kent çeperÖzet
Kentleşme hızı ve kentsel alanlara yerleşme talebinin artışı ile birlikte kent çeperleri ve kırsal alanlar yapılaşma baskısı altında kalmakta ve kırsal alanlar zaman içinde kentsel alanlar ile bütünleşme eğilimi içerisine girmektedir. Ancak kırsal alana doğru meydana gelen saçaklanma ve yayılma, kırsal yerleşmelerin tarım ve yerleşme kültürünün yitirilmesine neden olmaktadır. Söz konusu değişim imar mevzuatı ile de yasal bir zemine taşınmıştır. 6360 sayılı Büyükşehir Yasası ile çeperdeki kırsal nitelikli köy ve beldeler, büyükşehirlerde mahalleye dönüştürülmüştür. Bu koşullarda yasal olarak da kentin bir parçası haline gelen kırsal yerleşmeler kendine özgü kimlikliklerini ve yerel özelliklerini yitirme tehdidi altında kalmaktadır. Bu araştırmanın amacı, kent çeperinin dönüşüm sürecinde kırsal alanın kentleşmesini ve kent karakterinin değişimini İzmir'in kuzey gelişme aksı üzerinde yer alan bir mahalle üzerinden açıklamaktır. İzmir kentinde çeperdeki yerleşim alanlarında meydana gelen değişimi, kırsalın morfolojik yapısına uymayan yapılaşmayı ortaya koymak, kırsalın kaybolan kimliğine dikkat çekmek hedefienmektedir. Çalışma alanı olarak İzmir'in saçaklanarak büyüyen kuzey gelişme aksı ve kentsel gelişme baskısı altında kalan, kendine özgü kimliğini kaybetme tehdidi altında olan Menemen ilçesi, Seyrek mahallesi seçilmiştir. Seçilen mahalle kırsal nitelikli bir yerleşmeyken 2008 yılında üniversitenin kurulmasıyla da birlikte kentleşme hızla artmış ve kendine özgü kimliğinden uzaklaşmaya başlamıştır. Kırsal nitelikli bir yerleşme olan Seyrek'in dönüşüm sürecinde meydana gelen değişimleri kentsel morfolojik özellikleri ile yapılı çevre özelliklerinin sokak, kamusal mekan, parsel ve bina ölçeğinde ortaya konularak açıklanması hedefienmiştir. Böylelikle Seyrek yerleşmesi örneğinde yeni yapılaşma özelliklerinin kentsel yayılmanın çeperde var olan kırsal dokuya ve kimliğine etkisi değerlendirilmeye çalışılacaktır. Araştırma kapsamında hem yeni gelişme alanları, hem de mevcut durumda kırsal yerleşme özelliklerini koruyabilmiş olan alanların morfolojik yapısı detaylı olarak incelenecektir. Bu çalışma kapsamında kırsal kimliğin kaybolması ve kentsel yayılma baskısı altında kalan İzmir çeperinin dönüşümü Seyrek Mahallesi örneği üzerinden tartışılacak, ilk olarak geçmişten günümüze mahalleye ilişkin yapılmış olan planlar incelenecek İzmir Kuzey aksı gelişim süreci ortaya konacaktır. İkinci aşamada Kuzey gelişme aksında saçaklanarak gelişen Seyrek yerleşmesinde iki farklı morfolojik özelliğe sahip yerleşme dokusu yapılı çevre (çevresindeki kullanımlar, ulaşım bağ- lantıları), parsel ölçeği (inşaat alanı, bina yükseklikleri, yapı düzeni) olarak incelenecektir. Kentsel yayılmanın çeperdeki kırsal yerleşmelerde meydana getirdiği değişimler yapılacak arazi çalışmalarıyla ortaya konacaktır. Çeperde kentleşme baskısı altında kalmış Seyrek gibi kırsal temelli yerleşmelerde yaşanan değişimler sonucu ortaya çıkan kimlik kaybının önlenebilmesi ve bu yerleşmelerin özgün özelliklerin korunması gerektiği bu çalışmanın ana tartışma konusudur. Sonuç olarak bu çalışma kapsamında Seyrek yerleşimi üzerinden kentsel yayılmanın kırsal nitelikli yerleşmelerde kendine özgü yerleşme dokusu, sosyo-ekonomik yapısı ve kent karakteri üzerinde yarattığı etkileri ortaya konacaktır.
İndirmeler
Referanslar
Cataldi, G.L. Maffei, & P.Vaccaro. (1997). The typomorphological approach of G. Canniggia and his school thought, Urban morphology, V:1 Birmingham Heron press, 52-56.
Conzen, M. R. G. (1960). Alnwıck, Northumberland a study in town-plan analysis, London, Institute of British Geographers, (27), 122.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2014). İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 Öl- çekli Çevre Düzeni Planı Açıklama Raporu, Ankara.
Küçük, E. (2014). Experiencing Urban Morphology Development In Terms Of Urban Property Relatons: Cases from Historical Peninsula, Master Thesis, ITU.
Kubat, A.S. ve Hazar, D. (2018). İstanbul'un Çeper Kuşak Gelişim Süreci, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, 693-711. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
Levy, A.(1997). The typomorphological approach of G. Canniggia and his school tho- ught, Urban morphology, V:1 Heron press, Birmingham U.K, 52-56.
Lovra,E. (2016). The 'Modern Cıty': Urban Tıssue Typology: Limitations Of Canig- gian And Conzenian Practice And The New Typology.
Moudon, A. V. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field. Ur- ban morphology, 1(1), 3-10.
Pinho, P., & Oliveira, V. (2009). Different approaches in the study of urban form. Jo- urnal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability, 2(2), 103-125.
Sarıoğlu, Ö. (2005). Mekansal büyümenin kentsel çeper üzerine olan etkisi: İzmir Seyrek örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Ünlü, T. (2020). Fringe-belt alienation as a tool to develop cities: Turkish case. ISUF 2020 Virtual Conference Proceedings,1-6, Utah: University of Utah.
Whitehand, J. W. (2001). British urban morphology: the Conzenion tradition. Urban morphology, 5(2), 103-109.
Whitehand, J. W. (1992). Recent advances in urban morphology. Urban studies, 29(3- 4), 619-636.
