İstanbul Sanayi Alanları Dönüşümlerinin Çeper Kuşak Analizi ile İzlenmesi
Anahtar Kelimeler:
çeper kuşak- sanayi- İstanbul- yabancılaşma- dönüşümÖzet
Bu çalışmada İstanbul'un çeper kuşaklarını oluşturan sanayi alanlarının oluşum evreleri ve dönüşüm süreçleri, kentsel morfoloji literatürü ve analizleri kapsamında incelenmiştir. İngiliz kentsel morfoloji ekolünün (British school of urban morphology) bakış açısıyla gelişen ve dünya geneline yayılan kentsel morfoloji araştırmalarında irdelenmeye devam eden "çeper kuşak" (fringe belt) teorisi, çalışma ölçeği bakımından kent ölçeğinden parsel ölçeğine inen analiz yapısıyla kentsel morfoloji literatürünün başat alanlarındandır. Çeper kuşaklar, genel- likle kentlerin konut bölgeleri çeperlerinde, ucuz ve görece büyük araziler üzerinde oluşur; zamanla gelişmeye devam eden kent dokusu içinde gömülü kalır ve çeşitli açılardan dönüşüme uğrarlar. Açık alanlar, endüstri alanları, kurumsal alanlar, düşük yoğunluklu konut alanları ve rekreasyon alanlarından oluşan çeper kuşak alanları, genellikle kent içindeki konumları itibarıyla iç, orta ve dış çeper kuşaklar şeklinde kategorize edilir. Özellikle endüstri devrimi ve kalkınma politikalarının etkisiyle, çeper kuşak alanları arasında sanayi kullanımlarına çok sık rastlanmaktadır. Öte yandan 1980'lerden sonra görülen hızlı kentleşme olgusu ve küresel boyuta taşınan kentler arası ilişkiler, sanayinin desantrilizasyonunu ve bu alanların farklı kentsel politikalara göre, çeşitli amaçlarla dönüşümlerini berberinde getirmiştir. Bu kapsamda, çeper kuşak teorisi ve analizleri doğrultusunda hazırlanan araştırmada, İstanbul'un Haliç, Bomonti ve Kartal sanayi alanları üzerinde durulmuştur. İstanbul'un farklı dönemlerde gelişen çeper kuşak alanları olan bu üç bölgede, sanayi arazi kullanımının dönüşümünde etkili politikalar ve yaptırımlar karşılaştırılarak kesişen noktalar ve farklılıklar üzerinden bir değerlendirme yapılmıştır. Çeper kuşak literatüründe "yabancılaşma" "değişme" ve "öteleme" kavramları ile açıklanan dönüşümler, bu çalışma kapsamında irdelenerek kentsel planlama ve politika üretimine katkıları bağlamında yeniden ele alınmıştır.
İndirmeler
Referanslar
Barke, M. (1976). Land Use Succession A Factor in Fringe-Belt Modification. The Royal Geographical Society (with the Institute of British Geographers), 8(4), 303- 306.
Conzen M. R. G. (1960). Alnwick Northumberland a study in town-plan analysis, The Institute of British Geographers, London.
Conzen, M. P. (2009). How cities internalize their former urban fringes a cross- cultural comparison. Urban Morphology, 13(1), 29-51.
Conzen, M. P., Gu, K., Whitehand, J.W.R. (2012). Comparing Traditional Urban Form in China and Europe A Fringe-Belt Approach. Urban Geography, 33(1), 22-45.
Hazar, D., Kubat, A. S. (2015). Fringe belts in the process of urban planning and de- sign Comparative analyses of Istanbul and Barcelona. ITU AIZ, 12(1), 53-65.
Kartal Strateji ve Eylem Planı, 2009, Kentsel Strateji.
Kubat, A.S. (2019). Exploring the Fringe-Belt Phenomenon in a Multi-Nuclear City The Case of Istanbul. ICONARP, 7, Special Issue, 95-134.
Meneguetti, K. S., de Alvarenga Pereira Costa, S. (2015). The fringe-best concept and planned new towns a Brazilian case study. Urban Morphology, 19(1), 25-33.
Moudon, A. V. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field. Ur- ban Morphology. 1, 3-10.
Tanyeli, G., İkiz D. (2009). İstanbul'da Bir Endüstriyel Miras Örneği Bomonti Bira Fabrikası. TÜBA-KED 7, 109-121.
Tekeli, İ. (2009). Modernizm, Modernite ve Türkiye'nin Kent Planlama Tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Tekeli, İ. (2013). İstanbul Planlamasının ve Gelişmesinin Öyküsü. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Tezcan, S., Durgunoğlu, Y., Gürsel, E., Çubuk, M., Tuğcu, N., Adadol, H., Karabey, H., (2014). Mimarlık Dergisi, sayı 157, 1978/4, 28-41.
Tümertekin, E. (2014). İstanbul İnsan ve Mekan. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Ünlü, T. (2013). Thinking about Urban Fringe belts A Mediterranean Perspective. Urban Morphology, 17(1), 5-20.
Whitehand, J. W. R. (1967). Fringe belts a neglected aspect of urban geography. Transactions of the Institute of British Geographers, 41, 223-33.
Whitehand J. W. R. (2001), British urban Morphology the Conzenian tradition, Ur- ban Morphology, Vol. 5(2), 103-109.
Whitehand, J. W. R., Morton, N.J. (2003). Fringe belts and the recycling of urban land an academic concept and planning practice. Environment and Planning B Plan- ning and Design, 30, 819-39.
Whitehand, J. W. R., Morton, N. J. (2004). Urban morphology and planning the case of fringe belts. Cities, 21(4), 275-289.
Yüzer A. S., Giritlioğlu C. (2003). Sanayi alanları yeni düzenleme stratejileri - İstan- bul örneği. İtüdergisi/a. 2(1), 119-127.
/50000 Ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Nazım Planı 1980 Raporu, İBB, 1980.
/50000 Ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Planı 1980 Raporu, İBB, 1995.
/5000 Ölçekli Kartal Merkez Nazım İmar Planı Açıklama Raporu, İBB, 2015.
Url-1 (mimarizm.com/makale/dunden-bugune-feshane_113705?sourceId=113726). Erişim Tarihi 09.01.2021.
Url-2 (mimarist.org/cevizli-tekel-alanina-iliskin-degerlendirme/). Erişim Tarihi 09.01.2021.
Url-3 (esk.gov.tr/tr/10097/Et-ve-Sut-Kurumu-Tarihcesi). Erişim Tarihi 09.01.2021.
Url-4 (bigumigu.com/haber/bomontinin-yasadigi-tarihsel-ve-kulturel-degisimi- aciklayan-infografikler/). Erişim Tarihi 10.01.2021.
