Kamusal Alanın Dönüşümü Üzerine Morfolojik Bir Bakış: Bursa Cumhuriyet Alanı- Atatürk Heykeli Örneği
Anahtar Kelimeler:
Kamusal alan- Bursa cumhuriyet alanı- Atatürk Heykeli- mekansal tipoloji- değişim-dönüşümÖzet
Kentler tarihsel süreçte her dönem yeniden üretilmiş ve biçimlenmişlerdir. Özellikle kent merke- zinde yer alarak kent için odak noktası haline gelen kamusal alanlar sürekli değişim - dönüşüm halindedir. Mekansal kullanımlarla ve ilişkilerle kamusal alandaki değişim - dönüşüm, farklı dinamiklerin fiziksel çevreye etkisiyle oluşmaktadır. Çünkü bu alanlar, toplumun her bileşeninin erişimine açık, kolektif kullanıma sahip gündelik hayat pratiklerinin her bağlamda yaşandığı mekanlardır. Bu mekanları tanımlayan ve kimliğini belirleyen işaret ve referans öğeleri olarak heykeller, kamusal alanları biçimlendiren bir niteliğe sahiptir. Bu bağlamda, kamusal alanla- rın karakterini oluşturan bileşenlerin çevresini ve mekanı, mekanın da bu bileşenleri, biçimsel olarak zamanla nasıl değiştirdiğinin analiz edilmesi gerekmektedir. Türkiye'de modernleşme projesi düşüncesiyle kentsel mekan yaklaşımı, mekanın daha iyi al- gılanmasını sağlayan ve etrafında düzenli mekanlar dizgesi yaratan 'Atatürk Heykeli' odak alınarak uygulanmıştır. Bu bağlamda Atatürk Heykeli, kamusal alanın oluşum ve biçimleniş sürecinde mekanı yaratan/üreten/biçimlendiren/kurgulayan bir öge haline gelmektedir. Bu ça- lışmada, Atatürk Heykeli - kamusal alan ilişkisi tarihsel süreç boyunca irdelenmekte ve bu bağlamdaki mekansal belirleyici-biçimlendirici etkisi araştırılmaktadır. Bu kapsamda çalışma, Bursa Cumhuriyet Alanı'na odaklanmaktadır. Bugün 'Atatürk Heykeli' ya da 'Heykel' olarak da bilinen ve tarif edilen alan kentin en merkezi bölgesi ve önemli bir kamusal mekandır. 1931 yılında inşa edilen heykel, Atatürk Bulvarı'nda ve kentsel bir obje olarak Cumhuriyet Alanı'nda bulunmanın ötesinde, sosyal, kültürel, politik anlamlar içererek yerin-kentin kimlik temsiliye- tinde simgesel bir güce sahiptir. Bu sebeplerle, kentin kamusal yapılarının birçoğu Atatürk Heykeli'nin isimlendirdiği bulvar aksında ve heykelin çevresinde ve yakınında konumlandırıl- mıştır. Ayrıca Atatürk Heykeli tarihsel süreç içinde bölgedeki değişen işlevler, kullanımlar ve mekan organizasyonlarına göre alanın biçimsel örgütlenmesinde de belirleyici bir unsurdur. Bu çerçevede, çalışma, öncelikle Bursa Cumhuriyet Alanı'nın, Atatürk Heykeli ve diğer mekan- sal bileşenleriyle birlikte biçimlenişini ve farklı dinamikler ve etkileşimler çerçevesinde bugüne kadarki değişim dönüşüm sürecini anlamayı amaçlamaktadır. Çalışmada, tarihsel süreç içinde gerçekleşen biçimsel değişim alana ait hava fotoğrafiarı, geçmiş ve güncel fotoğrafiarın çakış- tırılması ve karşılaştırılması yoluyla izlenmektedir. Bu izleme, heykel - çevresel kütle ilişkileri ve ölçek, heykel - zemin, heykel - mekansal alan etkisi gibi ilişkilere ait analizlere dayanarak değerlendirilmektedir. Bu amaç ve çalışma doğrultusunda şu araştırma sorularına yanıt aranmaktadır: Kamusal alan - Atatürk Heykeli arasındaki etkileşim ve heykelin kamusal alanı bi- çimlendirişi ve kurgulayışı nasıl gerçekleşmektedir? Atatürk Heykeli'nin etrafında biçimlenen kamusal alan heykel ile nasıl bir diyalog içerisindedir? Heykelin kamusal alandaki varlığı ve üstlendiği rol mekanda biçimsel olarak nasıl bir değişim ve dönüşüme yol açmıştır?
İndirmeler
Referanslar
Akkılıç, Y. (1988). Atatürk ve Bursa. Bursa Kültür Sanat Yayınları, Bursa.
Alexander, C., Silverstein, M., Ishikawa, S. (1977). A Pattern Language. New York: Oxford University Press.
Anonim, (1932). ''Gazi Abidesi, Bursa: Proje ve Tatbik Heykeltıraşı Ali Nijat''. Mi- marlık Dergisi, 1, 4-6
Anonim, (1938). Bursa Halkevi Proje Müsabakası. Arkitekt Dergisi, 1938-01 (85), 16-20.
Arıtan, Ö. (2008). "Modernleşme ve Cumhuriyet'in Kamusal Mekan Modelleri", Mi- marlık Dergisi, 342, ss.49-56.
Bacon, E. N. (1967). Design of Cities, Viking, New York. Bacon, Edmund (1974), Design Of Cities. London: Thames And Hudson.
Baykal, K. (1976). 2000 Yıllık Bursa'nın Belediyesi. Özkardeşler Matbaası, Bursa, 76.
Bursa Büyükşehir Belediyesi İhsan Celal Antel Arşivi Bursa Kent Müzesi Arşivi
Carmona, M., Heath T., Oc T., Tiesdell, S., (2003). Public Places, Urban Spaces, Ox- ford, Oxford Architectural Press, pp.142-146
Ediz, Ö., Çağdaş, G. (2005). Mimari tasarımda fraktal kurguya dayalı üretken bir yaklaşım. İTÜ Dergisi /a, 4(1), 71-83
Ediz, Ö., Gürsakal, N. (2010). Bursa Çarşı Makroformundaki Saçılmanın Fraktal Bo- yut ile Belirlenmesi. Uludağ University Journal of The Faculty of Engineering, 15(2). 101-107.
Egli, E. (2013). Genç Türkiye inşa edilirken. Çev. Güven Göktan Uçer, İstanbul, Tür- kiye İş Bankası Kültür Yayınları.
EPOA (Essex Planning Officers Association), (1997). The Essex Design Guide for Residential and Mixed Use Areas. Essex County Council.
Hillier, B., Hanson, J. (1989). The social logic of space. Cambridge University Press. Holtay, H. A, (1936). Ziraat Bankası Şubesi. Arkitekt Dergisi, 1936-12(72), 325-327.
Kaprol, T. (2000). Bursa'da 1930-1950 yıllarında inşa edilmiş konutların cephe özel- liklerinin değerlendirilmesinde tipolojik bir yöntem denemesi.
Krier, R. (1979). Urban Space, New York, Rizzoli.
Lynch, K. (1990), The Image of the City, Cambridge, Mass.: MIT Press. 46-49
Madanipour, A. (1999). Why are the design and development of public spaces signi- ficant for ities. Environment and Planning B: Planning and Design, 26(6), 879-891.
Moughtin, C. (2003). Urban Design: Street and Square. Oxford: Butterworth Archi- tecture.
Nijat, A. (1932), Gazi Abidesi. Arkitekt Dergisi, 1932-01(13), 4-6
Oktay, D. (1996). Notes on Urban Design. Eastern Mediterranean University Press, Gazimagusa. p. 77.
Okumuş, G. (2021), Kentsel Arayüz-Heykel Kurgusu: Atatürk Anıtları. Yayınlanma- mış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, FBE, Bursa, 397
Osma, K. (2003). Cumhuriyet Dönemi Anıt-Heykelleri 1923-1946. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınevi, Ankara, ss. 58-62
Polat, S. (2011). Kamusal dış mekanlarda mimari kimliği değerlendirmek için bir yöntem önerisi: Bursa-Cumhuriyet Alanı örneği. Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniver- sitesi, FBE, Bursa.
SALT Araştırma Salt Arşivi
Sitte, C. (1889). City Planning According to Artistic Principles (translated by Collins,
G.R. and Collins, C.C., 1965), London. Phaidon Press.
Trancik, R., (1986), Finding Lost Space, Van Nostrand Reinhold Co., New York. Yenal, E. (1996). Bir Masaldı Bursa... Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
Yeşilkaya, G. N. (2002). Osmanlı'da ve Cumhuriyet'te anıt heykeller ve kentsel me- kan. Sanat Dünyamız Dergisi, (82): 149-152.
Yeşilkaya, G. N. (2003). Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İletişim Yayınları, İstanbul, s.140-147.
Zucker, P. (1959). Town and square: From the agora to the village green, New York: Columbia University Press.
