İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı’nın Çeper Kuşak Olarak İncelenmesi

Özet

MS 5. yüzyılda, II. Theodosius Dönemi'nde inşa edilmiş olan İstanbul Kara Surları, o tarihten bu yana Tarihi Yarımada'nın sınırını oluşturmaktadır. Kara Surları ve bunları çevreleyen alan, 1985 yılında 'İstanbul'un  Tarihi  Alanları'  adı  altında  UNESCO'nun Dünya Miras Listesi'ne giren dört alandan biri olmuştur. 16,5 hektar büyüklüğündeki bu alan; tüm Tarihi Yarımada Koruma Alanı'nın yüzde üç buçuğunu oluşturmaktadır. Yüzyıllar boyunca Kara Surları'nın  etrafında,  kent  çeperinde yer alan işlevlerin şekillendirdiği ve tarihi mezarlıklar, tarihi bostanlar ve Bizans ve  Osmanlı dönemlerinden kalan mimari yapılardan oluşan zengin bir kültürel peyzaj oluşmuştur. Studios ve Kariye Manastırları, Blachemae Sarayı alanı, Tekfur Sarayı ve Yedikule Hisarı gibi mimari yapılar, Kara Surları'nın varlığının ve konumlanışının etkisi altında planlanmıştır. Kara Surları'nı çevreleyen alanda, surların yapıldığı ilk dönemde Altın Kapı dışında bir yapılaşma bulunmamaktaydı. Bizans dönemi yazılı kaynaklarından, bu dönemde surların bulunduğu alanın özel mülk sahiplerine ait olduğu ve bu alanda tarım yapıldığı anlaşılmaktadır. Devam eden yüzyıllarda tarım aktiviteleri sürerken buna mezarlıklar ve manastırlar eklenmiş, özellikle 17. yüzyıldan itibaren ise alanın kuzeyinden  başlayarak konut ve ticaret işlevleri surların etrafında görülmeye başlanmıştır. 19. yüzyıl sonunda demiryolunun inşası surlar etrafının kullanımında önemli bir eşik oluşturmuş, 1957'de surlarla ilişki gözetilmeden açılan Vatan ve Millet caddeleri ise yerleşimin sur etrafını atlayarak batıya doğru genişlemesine sebep olmuştur. Bunun sonuncunda surlar ve etrafı bir yandan büyüyen kentin içinde kalırken bir yandan çeper kuşak olma durumunu sürdürmüştür. Bu bildiride, Kara Surları'nın özellikle 19 ve 20. yüzyıllardaki dönüşümü incelenecek, Dünya Miras Listesi'nde yer alan bu kültürel peyzajın şekillenmesinde çeper kuşak olmasının etkileri tartışılacaktır.