Kentsel Mekanın Uyarlanabilirlik Potansiyelinin Tipo-morfolojik Yaklaşımlar ve Hiyerarşik Düzeyler Ekseninde İncelenmesi

Özet

20. yüzyılın başında modern dönem etkisinde gelişen kentsel tasarım yaklaşımlarında; kentin işlevsel olarak programlara ayrılması, bağlamdan ve zamandan bağımsız fiziksel bir nesne olarak ele alınması; kentlerin tek tipleşmesi, kimliğini yitirmesi gibi sorunları beraberinde getirmiştir. Modern şehircilik pratiğinin kent dokularında meydana getirdiği olumsuz etkiler 1950’li yıllarda tartışılmaya başlanmış, eleştirel bakış açıları geliştirilmiştir. Bu dönemde ‘belirsizlik’ ‘görecelilik’ ‘öngörülemezlik’ kavramları ekseninde, kentin birey ve zaman odaklı morfolojik yapısına vurgu yapıldığı, organik ve evrimsel bir sürece işaret eden tipo-morfolojik ve morfo-genetik yaklaşımların tartışmaya açıldığı görülmektedir. Küreselleşme ile birlikte zamanın ve değişim hızının baskın olduğu günümüz çağında bu kavramların planlama ve mimari disiplinlerdeki önemi yadsınamaz olmuştur. Öngörülebilirliğin ötesinde ilerleyen değişim hızı ve beraberinde getirdiği yeni koşul ve ihtiyaçlar; kent mekânının homojen ve değişmeyen kontrolünden çok; belirsiz ve değişen koşullara karşı uyarlanabilirlik potansiyeli yüksek; açık uçlu, esnek ve değişebilir mekânsal kurguları tartışmaya açmayı gerekli kılmaktadır. Çalışma kentin süreç içinde gelişen yeni koşul ve ihtiyaçlara göre yeniden örgütlenebilme yetisinin- bu anlamda uyarlanabilirlik potansiyelinin- örüntüsel yapısını yeniden kazanabilmesi ile mümkün olduğu hipotezi üzerine kurulmuştur. Kentin dokusal yapısında değişebilirliği sağlayan; kenti oluşturan öğeler arasındaki hiyerarşik katmanlar ve bu katmanların birbirleri ile dinamik ve yeniden örgütlenebilmeye açık ilişkisel kurgusudur. Bu amaçla çalışmada kenti birbirleri ile ilişkili hiyerarşik katmanlardan oluşan organik bir bütün olarak ele alan tipomorfolojik ve morfogenetik yaklaşımlar incelenmekte ve bu yaklaşımların mimari ölçekteki karşılığı olarak John Habraken’in SAR Grubu ile birlikte kentsel doku üzerine geliştirdikleri çalışmalar ele alınmaktadır. Kuramsal alanda incelenen bu yaklaşımların ortak noktaları ve ana ilkeleri üzerinden kentin uyarlanabilirlik potansiyelini arttıran nitelikleri üzerine çıkarımlar sunulmaktadır. Çalışmanın örneklem bölümünde ise SAR Grubunun geliştirdiği yaklaşımlar ekseninde 1970’li yıllarda gerçekleştirilmiş olan kentsel doku ölçeğinde 2 proje uyarlanabilirlik potansiyeli bağlamında ortaya konan ilkeler üzerinden incelenmektedir. Kentsel dokunun değişim sürecinin de okunmasıyla önerilen ilkelerin karşılıklarının değerlendirilmesi ve somut verilerin ortaya konması amaçlanmaktadır