Kentlerin Biçimsel Yapısındaki Sayısal Mantık: Space Syntax
Anahtar Kelimeler:
Space syntax- Mekan Dizimi- Kent Morfolojisi- Kent Planlaması ve Tasarımı- Sayısal yöntemlerÖzet
Kent ve insan yerleşmelerinin çalışılması ile zengin konu alanları sunan kent morfolojisi, yerleşmelerinin farklı ve karmaşık yapısını kavramak ve tanımlamak üzere birçok ifade şekli geliştirdiği gibi, çalışmalarında kullanılan araştırma yöntemlerinde de zenginlik sunmaktadır. Birçok bilimsel terim içeren farklı yaklaşımları, bakış açıları ve çok sayıda araştırma yöntemlerini bünyesinde bulundurmakta olan kent morfolojisi konusundaki tartışmalar, son yıllarda, iki farklı bakış açısından değerlendirilmeye başlamıştır. Bunlardan ilki, Conzen, Muratori ve Lefebvre/Panerei/Castex’nin geleneksel yaklaşımları ile biçimlendirilen ISUF (International Seminar on Urban Form_Uluslararası Kent Biçimi Seminerleri) bünyesinde gelişirken bir diğeri de İngiltere’de UCL bünyesinde geliştirilmekte olan “space syntax” olarak karşımıza çıkmaktadır. Her iki yaklaşımda, geniş uluslararası platformlarda büyük yankılar uyandırarak gelişmesini sürdürmektedir. Coğrafyacıların bakış açısı ile gelişen “İngiliz”; mimar ve kent tasarımcıların düşünce sistemleri ile gelişen “İtalyan”; ve sosyal konuları da işin içine katan “Versailles/Fransız” ekollerinin yanı sıra “Space Syntax”, geliştirmiş olduğu çeşitli analitik yöntemler yolu ile kentin kavranmasına olanak tanıyarak, Kent Morfolojisi’ne, sayısal bir boyut katmaktadır. Bir kent okuma yöntemi olan space syntax, mekan örgütlenmesi ile sosyal yapı arasında doğrudan bir ilişki olduğu savıyla yola çıkarak, özellikle kentsel açık alanlarda hareket ve görüş alanlarını çakıştırarak insanların bir araya gelme potansiyellerini araştırmaktadır. Çevremizi oluşturan farklı ölçekteki yapılanmaların, yani bina, bina grubu, kent bölgeleri ve kentlerin, mekansal dokularını, incelemek, tanımlamak ve analiz etmek için kullanılan, matematiksel yorumların yanı sıra teori ile desteklenen teknikler bütünü olma özellikleri ile, son dönemlerin ilginç yaklaşımlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bill Hillier ve Julienne Hanson önderliğindeki bir grup araştırmacı tarafından İngiltere University College London Space Syntax Laboratuarı bünyesinde geliştirilen ve Türkçe literatürde Mekan Dizimi olarak ifade ettiğimiz Space Syntax grubu üyelerine göre sadece mekan toplumun ürünü değildir, toplumda mekanın ürünüdür. Yaya hareketleri ve fiziksel mekan arasındaki ilişkiyi matematiksel boyuta dönüştürerek tanımlamayı amaçlayan Space Syntax yolu ile tasarım önerilerinin olası etkilerini önceden görmek ve sınamak mümkün olmaktadır. Böylece sadece akademik çevrelerce değil, kentlerin tasarım ve planlamasına yönelik önerilerin uygulama öncesi değerlendirilmesine olanak verdiği için, ulaşım ve planlama sorunlarına çözüm olabilecek alternatif önerileri karşılaştırma olanağı sağlayan özelliği ile ve her yatırımın büyük risk taşıdığı metropollerde bile önerdiği uygulama yöntemi ile özellikle yerel idareler tarafından da çekici olmaktadır. Bu yöntem ile kentlerde yer alan aktivite alanları arasındaki erişilebilirliğin azalması gibi sorunların önceden tespit edilmesi mümkün olacak ve dolayısı ile bu durumun doğurabileceği sosyo-ekonomik durgunluğun da giderilerek yatırım kaynaklarının daha verimli kullanılması sağlanacaktır. Doğru yatırımlar ve yerinde kararlar sayesinde kentler, deneme-yanılma yolu ile değil, bilimsel ve tarafsız bir yaklaşımla planlanmış olmanın avantajını yaşayacaklardır. Kent Morfoloji’sinin gelişimine önemli katkılar sağlayacağına inandığım “Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı Birinci Sempozyumu”nda öncelikle; space syntax yöntemi, temel özellikleri, teorik çerçevesi, kullanılan sayısal araçlar, bilime ve özellikle kent morfolojisine olan katkıları, ülkemizde yapılan uygulamalardan yola çıkılarak tanımlanacaktır. Altıncı Uluslararası Space Syntax Sempozyumu’nun İstanbul’a getirilmesini ve organizasyonunu gerçekleştiren ekibin temsilcisi olarak, ülkemiz örnekleminde çalışarak geliştirilen, kent morfolojisi, planlaması ve tasarımı konusunda öncü niteliği taşıdığına inandığım, gerek teorik gerekse uygulama projelerimizden örneklerin yer alacağı sunumum da ayrıca, ilk geliştirildiği günden beri alınan eleştiriler, eksik bırakılan ya da göz ardı edilen konular ele alınacaktır. Böylece Space Syntax’ın kendini geliştirip yenilenmesine olanak sağlayan bu eleştirilere yönelik son dönemdeki gelişmelerden de söz etmek mümkün olacaktır.
İndirmeler
Referanslar
Al-Sayed K, Turner A., Hillier B., Iida S., Penn A., (2015) Space Syntax Methodology, A teaching text book, Draftversion 4, Bartlett School of Architecture, UCL, Londra.
Asami, Y., Kubat, A.S., Istek, C., (2000) Characterization of the Street Networks in the Turkish Urban Form, Environment and Planning B: Planning and Design, 28(5) 777 – 795.
Asami, Y., Kubat, A.S., Kitagawa, K. Iida, S., (2003) “Introducing Third Dimension on Space Syntax: Application on the Historical Istanbul”, 4. Uluslararası Space Syntax Sempozyumu, Londra.
Çil E., (2006) Bir Kent Okuma Yöntemi olarak mekan dizim Analizinin kuramsak ve yöntemsel Tartışması, Megaron, YTÜ, Mimarlık Fakültesi e-Dergisi 1, 4, 218-231
Güney Y., İ., Kubat A., S. and Özer Ö., (2009) ‘A Syntactic Analysis of Recent Changes in CBD of Balikesir’, Turkey, in Koch D., Marcusand L., Steen J. (eds) Proceedings of the 7th International Space Syntax Symposium, (Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden).
Güney, Y., İ., (2008) “Space Syntax: Kent Tasarımı ve Kentsel Planlamada Bilimsel bir Yöntem”, İdealkent, 12 (08): 46-49.
Hillier, B., (1996) Space is the Machine, Cambridge University Press.
Hillier, B., (1999) “The Common Language of Space: a way of looking at the social, economic and environmental functioning of cities on a common basis”, Journal of Environmental Sciences, vol.11, no.3.
Hillier, B., (2002) “A Theory of the City as Object: or, how spatial laws mediate the social construction of urban space”, Urban Design International, vol 7, pp. 153–179.
Hillier, B., (2004) “Can streets be made safe?” Urban Design International, vol. 9, 31-45.
Hillier, B., Hanson, J. (1984) The Social Logic of Space, Cambridge UniversityPress.
Hillier, B., Turner, A., Yang, T., Park, H.T. (2007) “Metricand Topo-Geometric Properties of Urban Street Networks”, 6. Uluslararası Space Syntax Sempozyumu, ITU, Istanbul, 001/1-23.
Ida, I. (2007). “Segment” A Programmable Application Environment for Processing Axial Maps,” New Developments in Space Syntax Software, A.Turner (ed.) Istanbul, ITU.
Kropf K. (2009) “Aspects of Urban Form”, Urban Morphology, 13(2), 105-20.
Kubat A. S. (1997) “The morphological characteristics of Anatolian fortified towns”, Environment and Planning B: Planning and Design, 24(1) 95-123.
Kubat A. S, Güney Y. İ., Özer Ö, Baser B. (2007) “6. Uluslararası Space Syntax Sempozyumu (6th International Space Syntax Symposium)” Mimarlık, 337.
Kubat A. S, Güney Y. İ., Özer Ö, Baser B. (2007) “Space Syntax” Yapı Dergisi, June 2007, 307, 50-55.
Kubat A. S, Özer Ö. (2008) “Haliç Kültür Vadisi Projesi kapsamında getirilen önerilerin Galata Bölgesi üzerindeki olası etkilerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi”, İTÜ Dergisi/A Mimarlık Planlama ve Tasarım,7,1, 85-98.
Kubat A. S., (2014) Space Syntax: a special issue for International A/Z - ITU Journal of Faculty of Architecture, (Guest Editor) 11/2, Istanbul. (ISSN:1302-8324)
Kubat, A.S., Güney, Y.İ., Özer, Ö. (2010) Mekan Dizimi: Mekanı Anlamanın Bilimsel Yöntemi, Planlamada Sayısal Modeller Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, İstanbul.
Kubat A. S., İnce Güney Y., Özer Ö. (2007) “6. Uluslararası Space Syntax Sempozyumu (6th International Space Syntax Symposium)” XXI Tasarım Mimarlık ve Dekorasyon Dergisi.
Kubat A.S., İnce Güney Y. Özer Ö. (2010) “Mekan Dizimi: Mekanı Anlamanın Bilimsel Yöntemi”, Planlamada Sayısal Modeller Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, İTÜ, Istanbul.
Kubat A.S., Özbil Torun A., Özer Ö. (2012), “Space Syntax Modelinin Kentsel Dönüşüm Projelerinde Kullanılması İçin Kentsel Ana Odakların Mekansal Sürekliliklerinin İncelenmesi: Sultanahmet Meydanı’nda Hareket Ve Algı Esaslı Kentsel Tasarım Analizi”, Projem İstanbul Kapsamında T.C. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Emlak İstimlak Daire Başkanlığı, Yerleşmeler ve Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü için hazırlanan proje, İstanbul.
Kubat, A. S. (2008) The Effects of the New Development Projects on the Urban Macroform of Dubai: A Syntactic Evaluation, An International Joint Research Project conducted by American University of Sharjahand ITU, United Arab Emirates.
Kubat, A.S., Eyüboğlu, E. and Ertekin, Ö. (2007), ‘A New Urban Planning Approach for the Regeneration of a Historical Area within Istanbul’s Central Business District’, Journal of Urban Design, Taylor, Francis, 12, 2, 321-339.
Kubat, A.S., Eyüboğlu, E., Ertekin, Ö., Özer Ö. (2003-b). Space Syntax Modelinin Kentsel Dönüşüm Projelerinde Kullanılması için Galata Kulesi Çevresi ve Hendek Caddesi’nin Yeniden Geliştirilmesi Yeni bir İşlev Yüklenerek Şehirsel Yaşama Kazandırılması Pilot Çalışması, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Yerleşmeler ve Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü, Şehircilik Atölyesi için hazırlanan rapor, İstanbul Teknik Üniversitesi, Çevre ve Şehircilik Uygulama Araştırma Merkezi, İstanbul.
Kubat, A.S., Gümru B., Özer Ö., Argın G. (2015) “Bir Kentsel Tasarım Projesinin Etkilerinin Değerlendirilmesi: Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi’nin Çok Aşamalı Analizi”, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü tarafından desteklenen BAP Projesi, İstanbul.
Kubat, A.S., Güney, Y.İ., Özer, Ö., Başer, B. (2007) “Space Syntax” Yapı, 307: 50-55.
Kubat, A.S., Kaya, H.S., Sari, F., Özer, Ö., Güler, G., (2007) “The Effects of Proposed Bridges on Urban Macroform of Istanbul”, 6. Uluslararası Space Syntax Sempozyumu, ITU, Istanbul, 003/1-12.
Kubat, A.S., Özbil Torun A., Özer Ö. (2012) “Space Syntax Modelinin Kentsel Dönüşüm Projelerinde Kullanılması İçin Kentsel Ana Odakların Mekansal Sürekliliklerinin İncelenmesi: Sultanahmet Meydanı’nda Hareket Ve Algı Esaslı Kentsel Tasarım Analizi”, Projem İstanbul Kapsamında T.C. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Emlak İstimlak Daire Başkanlığı, Yerleşmeler Ve Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü için hazırlanan proje, İstanbul. (Project supported and prepared for Greater Municipality of Istanbul)
Kubat, A.S., Özer Ö. (2014) Kentsel Mekanda Yaya Hareketlerinin İncelenmesi ve Hareketi Yönlendirmek için bir Yöntem Araştırması, İTÜ BAP projesi, İTÜ Rektörlüğü, İstanbul.
Kubat, A.S., Özer Ö., Gümru B., Argın G., (2015), Mekansal Yapıdaki değişimin Hareket Dokusuna etkisi: Taksim Yayalaştırma Projesinin çok Aşamalı Analizi, İTÜ BAP Projesi, Final raporu, İstanbul.
Kubat, A.S., Rab S., İnce Güney Y., Özer Ö., Kaya S. (2012) “Application of Space Syntax in Developing a Regeneration Framework for Sharjah’s (UAE) Heritage Area”, American University of Sharjah” “Emirates Foundation of Phlanthropy, Science / Technology Program” tarafından desteklenen Uluslarası Proje, UAE, (İTÜ Döner Sermaye projesi)
Kubat, A.S., Yasushi A., Mino T., Meguro K, Ota H., Ito T., Orhon D., Batur A., Ural D. (2008) “Asian Approach toward Sustainable Urban Regeneration”, (An International Joint Research Project with nine Asian countries), Tokyo Üniversitesi, Şehir Mühendisliği tarafından desteklenen altı Asya ülkesinin ortak çalışması ile gerçekleşen Uluslararası Proje, Tokyo, Japonya.
Özer, Ö. (2014) Kentsel mekanda Yaya Hareketleri: Morfoloji ve Çevresel Algının Değerlendirilmesi, Doktora tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlaması Programı, İTÜ, İstanbul.
Özer, Ö. (2006) Yaya Hareketleri ve Mekan İlişkisi: İstanbul Galata Bölgesi Örneği, Yüksek Lisans tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Disiplinlerarası Kentsel Tasarım Programı, İTÜ, İstanbul
Özer, Ö., Kubat, A.S. (2007) “Walking Initiatives: a quantitative movement analysis”, 6. Uluslararası Space Syntax Sempozyumu, İTU, Istanbul, 017/1-16.
Pinho, P., Oliveria V. (2009) “Different Approaches in the study of Urban Form”, Journal of Urbanism., 2, 2, 103-25
Sarı F. (2013) Evacuation and access based casuality mitigation proposal for high dense settlements in earthquake-vulnerable areas, Doktora Tezi, ITU Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlaması Programı, İstanbul.
URL: http://www.spacesyntax.com/en/projects-and-clients.aspx
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 Ayşe Sema Kubat
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
