Kentleşme Biçimindeki Dönüşümün Kamusal Mekanlara Etkisi: İstanbul, Kadıköy ve Batı Ataşehir Örneği

Özet

Kamusal mekanlar olmaksızın kentsel bir yaşamın olmayacağı, kentselliğin özünü kamusal mekanların oluşturulduğu, dolayısıyla kentlerin gelişimi ve dönüşümünde planlama açısından önemli bileşenlerden birisi olarak ele alınması gerektiği genel kabul görmektedir (Madanipour, 2010; Carmona, 2010a, 2010b; Carmona, vd. 2005; Cuthbert, 2006). Batı’da son 20-30 yıldır, ülkemizde ise 15-20 yıldır görülen kentleşme biçimi içinde kamusal mekanların tanımlanması, ele alınması ve değerlendirilmesinde farklı yaklaşımlar ortaya çıkmış; mekansal ve toplumsal olarak ayrışan kentlerde “kamusallığın” kendisi sorgulanmaya başlamıştır. Sonuç olarak bu mekanların kamusallık dereceleri ele alınmaya başlanmıştır (Akkar Ercan, 2010; Atkinson 2003; Banerjee 2001; Nemeth, 2009; Nemeth  ve Schmidt, 2011; Varna ve Tiesdell, 2010). Bu sorgulama içinde kamusal mekanların kamusal alanla ve dolayısıyla, açık, demokratik ve özgür bir toplumla ilişkisi (Adut, 2013; Habermas, 2003; Mitchell, 2003; Sennett, 2010) irdelenirken, kentleşme biçiminin ve kentsel politikaların etkisi de (Berney, 2010; Langstraat ve Van Melik, 2013; Garcia- Ramon, vd., 2004) önemli bir bileşen olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede ele alındığında, kamusal mekanların ortak kamusal yaşamda ve kentlerin canlılığında önemli bir rol oynarken, herkese açık ve herkes tarafından kullanılan ideal kamusal mekan fikrinin sorgulanmaya başlandığı, kamusal mekan üretiminde ve kullanılmasında kentleşme biçiminin etkili olduğu ve kamusal mekanların barındırdıkları potansiyeller gereği kamusal alanla da ilişkisini kurarak ele alınması gerektiği kabul edilmiştir. Yapılan araştırmada, İstanbul’da eski ve geleneksel olarak tanımlanabilecek bir ilçe olan Kadıköy merkezi ile son dönem özel mekan odaklı kurgulanan proje bazlı kentleşen Batı Ataşehir’de kamu mülkiyetindeki ve bakımı ve işletmesi yerel yönetimler tarafından yapılan iki farklı bölgedeki kamusal mekanlar ele alınmıştır. Bu mekanlarda anketler, gözlemler, mülakatlar ve belediye yetkilileri ile görüşmeler yapılmıştır. Araştırma sonucunda planlama yaklaşımının ve kentleşme biçiminin, kamusal mekan kullanımında da belirgin etkileri olduğu görülmüştür. Kapalı siteler ve alışveriş merkezleri ile örülü Ataşehir ile kamusal ve özel mekan ilişkisinin doğrudan kurulduğu Kadıköy’de kullanıcılar ve yaşayanların kamusal mekanlarla, kentle ve hatta komşuları ve yaşadıkları çevreyle ilişkilerinin farklı geliştiği, planlama yaklaşımlarının da bazı temel farklılıklar taşıdığı görülmüştür.