‘Şehir Belkide Bir Ağaçtır’: Fiziksel Dokunun Belirleyicisi Olarak Kentsel Ağaçlar

Özet

‘Çınaraltı meydanları’ bir çok kentsel ve kırsal yerleşimde karşımıza çıkan, yaşlı ve/veya ulu bir ağacın tanımladığı, çoğunlukla kamusal kullanımlara açık ve de kamu yapıları ile çevrelenmiş mekanlardır. Bu tipoloji içinde tartışılabilecek meydan örneklerinin analizi ile morfolojik açıdan dikkat çeken karakteristik nitelikler saptanabilir. Nitekim, yaşı yüzyılları bulan çınar ağaçları ve yakın çevrelerinde yarattıkları meydanlar, Türkiye’de birçok küçük yerleşimin fiziksel dokusunun adeta merkezinde yer almakta ve çevre doku bu odak alana referansla biçimlenmektedir. Söz konusu çalışma ise, Türkiye’de ‘Çınaraltı Meydanı’ tipolojisi içerisinde yer alan bir dizi örnek üzerinden yapılan morfolojik analizleri içermektedir. Bu çözümleme, doğal ögelerin farklı fiziksel bağlamlarda kentsel biçim üzerindeki belirleyici etkisini vurgulamaktadır. Bu yönüyle çalışma tipo-morfoloji yazını içerisine mekan üreten/yaratan ağaçları doğal bir ‘kentsel’ birim olarak ekleyerek yazına özgün bir yaklaşım önerisi getirmektedir. Çalışmanın savı bu nitelikteki ağaçların yalnızca bir peyzaj ögesi olmalarının ötesinde kentsel doku oluşumu süreçlerinde etkin (yer yer baş) rolleri olduğudur. Çalışma, görgül çözümlemesini İnkaya (Bursa), Kaynaklar (İzmir), Gölyazı (Bursa) ve Yalvaç (Isparta), çınaraltı meydanları örnekleri üzerinden kentsel yapı (strüktür) ve örüntü alt başlıklarında yapmaktadır. Analiz sonucu ortaya konulan tipolojik farklılaşma, nirengi niteliğindeki ağaçların farklı kentsel yapı ve doku oluşumundaki farklı nitelikli doğurucu etkisini ortaya koymaktadır.