Farklı Özelliklere Sahip Kentsel Dokularda Kamusal Mekân Özelliklerinin Mekânın Sosyal Kullanımına Etkisinin İncelenmesi-İzmir-Bostanlı Örneği

Özet

Kentsel mekânın temel öğeleri olarak tanımlanan, yapılar, sokaklar ve boşluklar, taşıdıkları özellikleri ile kentlilerin sosyal ilişkilerinin ve deneyimlerinin üretiminde ve kişilerin kendilerini ifade etmelerinde etkili olmuştur. Toplumsal ilişkilerin üretildiği kamusal mekân olarak tarif edebileceğimiz mekânlarda, kullanıcıların deneyimlerinin ve etkileşimlerinin kentsel kimliğin oluşumu üzerinde önemli etkileri bulunmaktadır. Kamusal mekânlar, bireylerin ya da kullanıcıların bir arada sosyo-kültürel etkileşim içerisinde bulundukları ve farklı grupların bir araya gelebildiği, toplumsal entegrasyona olanak sağlayan mekânlardır. Kişiler kamusal mekânlarda sosyalleşir, erişim, dinlenme, alışveriş gibi gereksinimlerini karşılarlar. Bu nedenle farklı gruplardan insanlarla ve yabancılarla etkileşim ve iletişimin üretilmesi ve toplumsal gelişim açısından kamusal mekânların varlığı çok önemlidir. Günümüz kent planlama pratiği çerçevesinde kentler sürekli değişmekte ve yeni yerleşim alanları oluşturulmaktadır. Bu noktada önemli olan, günümüz planlama pratiği çerçevesinde üretilen mekânların bireylerin sosyal ilişki kurmalarına olanak tanıyan mekânlar olup olmadığıdır. Üretilen sokaklar, meydanlar birey üzerinde yalnızlaşma etkisi yaratıyor, bireyler arası etkileşime ve sosyalleşmeye, bireyin aidiyet duygusu geliştirmesine olanak tanımıyor ise o mekânların kamusallık niteliklerinin tartışılması gereklidir. Kamusal mekânlar ile ilgili yapılan araştırmaların pek çoğunda fiziksel çevrenin tasarımının kamusal mekândaki sosyal aktiviteleri etkilediği sonucuna ulaşılmaktadır. Bu çalışma ile söz konusu ilişki ve etkileşim örnek alan araştırması ile incelenecektir. Örnek alan olarak, İzmir kentinde, Karşıyaka ilçesinin Bostanlı semti seçilmiştir. Bostanlı semti Karşıyaka ilçesinde 1960’li yıllardan itibaren kentsel gelişmenin oluştuğu bir semttir. Emlak Bankası toplu konutlarının inşa edilmesiyle birlikte kentsel gelişme ivme kazanmış ve toplu konut alanlarına bitişik olarak imarlı kentsel gelişmeler izlenmiştir. Çalışmada incelenen farklı özelliklere sahip 3 tür konut çevresinin gözlenebildiği kentsel doku bölgelerle ele alınacaktır. Çok katlı Emlak Bankası konutlarının bulunduğu 1. Bölge, Emlak Bankası konutlarına bitişik gelişen imarlı Apartmanların bulunduğu 2. Bölge ve az katlı villa tipi yapıların bulunduğu 3. Bölge’dir. Çalışma kapsamında öncelikle birbirine bitişik olarak gelişmiş olan bölgelerin tarihsel süreçteki gelişimi değerlendirilmiştir. Araştırmanın yöntemi üç ayrı aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada; Conzen’in geliştirdiği morfolojik analiz yöntemiyle, çevre ulaşım bağlantıları, toplu taşıma olanakları, işlevsel farklılaşma, yapı ve sokak özellikleri analizleri yapılarak 3 farklı kentsel dokunun mekân ve sosyal etkileşiminin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında farklı bölgelerdeki kullanıcıların mekânı kullanım sıklıkları ve sosyal yaşam aktivitelerinin tespiti için yapılan gözlem çalışmaları ile sosyal yaşam aktiviteleri analizi yapılmıştır ve morfolojik analizlerle birlikte değerlendirilmiştir. Çalışmanın son aşamasında ise seçilen bölgelerdeki hareket potansiyelleri ve mekân-sosyal yapı arasında var olan ilişki, Mekân Dizimi (space syntax) yöntemiyle incelenecektir. Hillier ve Hanson’un ortaya koyduğu teoreme göre mekân örgütlenmesi ile sosyal yapı arasında karşılıklı bir ilişki bulunmaktadır ve insan yerleşmelerini insan hareketleriyle açıklamaktadır. Mekânın insanları bir araya getirme potansiyellerini anlamamızı sağlayan Mekân Dizimi Yönteminin uygulanması sonucunda ortaya çıkan “Mekânsal Bütünleşme Haritaları», potansiyel hareketi tahmin etmemizi sağlar. Sonuç olarak, Çalışma kapsamında oluşturulan “mekânsal bütünleşme haritası» yapılan sosyal yaşam aktiviteler analizi ile farklılaşan morfolojik özellikler göz önüne alınarak 3 bölge için birlikte değerlendirilmektedir ve birbirine bitişik olan alanlarda morfolojik analiz, sosyal yaşam aktivite analizi ve mekân dizim analizi yöntemlerinin uygulanması ile kentsel morfolojik özelliklerin sosyal yaşam aktivitelerinin gelişimi ile mekân ve sosyal yaşam etkileşimi tartışılmaktadır.