Tipomorfolojik Analiz: Tarlabaşı'nda Sosyal İlişkilerin Mekansal Boyutu
Anahtar Kelimeler:
tarlabaşı- tipomorfoloji- sıraevler- tarihi kent merkezleriÖzet
Çalışmanın konu edindiği Tarlabaşı, coğrafi konumu nedeniyle ilk olarak sosyoekonomik açı- dan Pera'dan ayrılarak orta sınıfın yerleşim bölgesi haline gelmiş; savaşlar, endüstrileşme, göç ve alınan politik kararlardan ötürü çevresiyle ayrımı günümüze kadar devam etmiştir. Sa- kinleri sürekli değişirken mekansal dönüşümünde en büyük kırılımı 1986'da bulvarın yarat- tığı yıkımla yaşamıştır. Tarlabaşı Bulvarı'nın yarattığı sınır etkisi semtin ötekileştirilmesinde tetikleyici olmuş, kentsel çöküntü alanı ilan edilmesiyle birlikte kent merkezinde sermayenin hedefinde yer almıştır. 2006'da ilan edilen yenileme alanı için önerilen proje ise bu ayrımı daha da derinleştirebilecek bir gelişme olarak karşımıza çıkmaktadır. Bugün bu ayrımı daha da de- rinleştiren yapılı çevredeki doku uyuşmazlığının ortaya konması ve hatta giderilmesinin, zaman içerisinde geçirdiği dönüşümün analiz edilmesine bağlı olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, çalışma kapsamında "Farklı gruptan birçok insana ev sahipliği yapan Tarlabaşı'nda sosyal ilişkilerin zemin bulduğu yapılı çevre ne gibi özellikler taşımaktadır?" sorusu tipomorfolojik analiz yöntemi ile ele alınmıştır. Temelde kentte yapılı çevrenin, özde farklılaşan şeylerin sınıf- landırılmasına; "tip"'lere ayrılmasına dayanan tipomorfoloji, bir nevi ayırt etme yöntemidir. Özellikle İtalyan ve Fransız geleneğinden hareketle tarihsel bütünde fiziki ve sosyal yapının birlikte ele alınması Tarlabaşı gibi zengin karakteristik özellikler içeren hem mekansal hem de sosyal açıdan kompleks bir yapıya sahip yerleşimler için önem taşımaktadır. Yapılacak tipo- morfolojik analizler için tarihsel sürecin gözlemlenmesi adına -Pera yangınının öncesine da- yanması sebebiyle- 1860 tarihli Georges d'Ostoya, 1905 tarihli E.Goad, 1945 tarihli Pervititch ve güncel Halihazır harita karşılaştırılarak süreç boyunca yerleşimde farklılaşan kamusal, ya- rı-kamusal ve özel alanların olduğu 4 pilot çalışma alanı belirlenmiştir.
İndirmeler
Referanslar
Akbulut, R. (1994). Tarlabaşı Bulvarı. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (7), 218-219, İstanbul.
Aktar, A. (2018). Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları. İletişim Yayınları. 13. Baskı.
Bilgin, İ. (2002). Konut ve Yerleşme Kültürü Üzerine Yazılar Modernizmin Şehirdeki İzleri. Arkitera Diyalog Arşivi, erişim: 13 Nisan 2121. https://v3.arkitera.com/diya- log.php?action=displaySession&ID=62&aID=648.
Çelik, Z. (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İstanbul.
Coşkun, B. S. (2016). Miras Koruma Yoluyla Kentlilik Bilincini Güçlendirmek ve Kaçırılmış Bir Fırsat Olarak Emek Sineması. Mimarist Dergisi, Mart sayısı, 52-61.
Çapacıoğlu, M. (2000). Beyoğlu, Güllabici Sokak ve Çevresinde Sıhhileştirme Çalış- ması. Yüksek Lisans Tez Çalışması. İTÜ. Istanbul.
Çıracı, H; Dökmeci, V. (1990). Tarihsel gelişim sürecinde Beyoğlu İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
Derviş, P., Tanju, B., Tanyeli, U. (2009). İstanbullaşmak: olgular, sorunsallar, meta- forlar. Garanti Galeri. İstanbul.
Durudoğan, S. (1997). XIX. Yüzyılda Pera/Beyoğlu'nun Ekonomik, Kültürel ve Poli- tik Yapısının Mimariye Etkileri. Yüksek Lisans Tez Çalışması. İTÜ. İstanbul.
Eyice, S. (1994). Galata. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (3). Kültür Bakanlı- ğı ve Tarih Vakfı. 348-351.
Gürsel, Y. (1987). Beyoğlu'nun yıkımı ve şehirlerimizin geleceği. Yıl:25, Sayı:1, 47- 48.
Kotas, P. (2000). Beyoğlu-Tarlabaşı Kalyoncu Kulluğu Caddesi ve Cadde Üzerinde Yer Alan 97 Nolu Yapı. Yüksek Lisans Tez Çalışması. İTÜ. Istanbul.
Kristjansd6ttir,S. (2019). Roots of Urban Morphology. ICONARP International Jo- urnal of Architecture & Planning. Volume 7, Special Issue, 15-36. Doi: 10.15320/ ICONARP.2019.79-E.
Marzot, N. (2002). The study of urban form in Italy. International Seminar on Urban Form. 6(2). 59-73.
Moudon, A.V. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field. Ur- ban morphology, 1(1), 3-10.
Meassen, E. (2017). Reading Landscape in Beyoglu and Tarlabasi: Engineering a 'Brand New' Cosmopolitan Space. Internatİonal Journal For History, Culture And Modernıty, 5(1). Uopen Journals.
Oliveira V. (2016). The Elements of Urban Form. In: Urban Morphology. The Urban Book Series. Springer, Cham.
Özbek, 2020. Tarihsel Süreçlerde Taksim Meydanı ve Beyoğlu Bölgesinin Morfolojik Evrimi ve Sentaktik Analizleri. Tasarım + Kuram Dergisi.2021, 17(32), 35-54.
Özlü, N. (2016). Dönüşen Beyoğlu Üzerine Notlar: Cercle d'Orient ve Emek Sinema- sı Örneği. Mimarist Dergi, Yıl:16, Sayı:57, 24-29.
Öztürk, S. H. (2013). Tarlabaşı'nın Antikçağ Tarihi, Küstüm Oynamıyorum Sergisi Kataloğu. Mas Matbaacılık, 1.Baskı.
Ünlü, A., Alkışer, Y., Edgü, E. (2000). Fiziksel Ve Sosyokültürel Değişim Bağlamında Beyoğlu'nda Suç Olgusunun Değerlendirilmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi Araştır- ma Fonu, Proje no: 1094.
Uysal, M. L., Turanalp, Korostoff, N. (2015). Tarlabaşı, Istanbul: A Case Study of Unsustainable Urban Transformation.The Sustainable City X, WIT Transactions on Ecology and The Environment, Vol 194, 417-125.
Yücel, A. (2004). The row house as an unfinished project of the modernization of Istanbul at the end of the 19th Century. ITU AIZ, 1 (1), 95-107
