19. Yüzyıldan Günümüze İzmir’in Morfolojisindeki Değişimde Tarihi Dokuların Yeri
Anahtar Kelimeler:
İzmir- Planlama- Ulaşım- İmar- Plansız BüyümeÖzet
Günümüzün bilgilerine göre, 8500 yıllık köklü geçmişe sahip olan İzmir kenti, çok önemli bir stratejik ve jeopolitik konuma sahiptir. Bu durum kentin her zaman büyük bir şehir olarak varolmasına olanak sağlamıştır. Tarihsel süreçte pekçok uygarlığa mekân olmuş olan kent, “çok katmanlı ve çok kültürlü” yapıya sahip olması ile de özellikli bir önem taşır. Çalışmanın amacı, İzmir’in tarihsel süreçte kentsel morfolojisini etkileyen ve kent için kırılma noktası oluşturan gelişim / değişimleri irdeleyerek tarihi dokular açısından gelecek projeksiyonunu tartışmaktır. Bu bağlamda çalışmada 19. yüzyıldan günümüze kırılma noktaları ele alınmaktadır. Kent kimliğinde çok önemli bir yer tutan “kıyı” ve “tarih” bağlamında konu araştırılmaktadır. Kentin tarihsel süreçteki değişimi haritalar, seyahatnameler, yazılı ve görsel arşiv belgeleri ışığında irdelenerek yorumlanmaktadır.
- Tarihsel süreçte İzmir’de yaşanan doğal afetler (yangın, deprem ve salgın hastalıklar) kentin fiziksel ve sosyal yapısını nasıl etkilemiştir?
- İzmir Demiryolları kentin gelişimini nasıl etkilemiştir?
- Bu bağlamda 1922 Büyük İzmir Yangını’nın kentsel değişim ve tarihsel dokulara etkileri nelerdir?
- İzmir kıyı hattındaki değişimler, dolgu çalışmaları ve rıhtım yapımı kent algısını nasıl değiştirmiştir?
- Yol yapım ve genişletme çalışmaları kentin gelişim ve büyümesine katkı sağlarken, önemli tarihsel odakların ve yapıların yok olmasına neden oldu mu?
- Planlama kararları kapsamında bazı yanlış kararlar alınmamış olsa idi, kentin kıyı silüeti korunabilir miydi? İzmir, gezginlerin ifade ettiği gibi “Denizden bakıldığında Dünya’nın en güzel görünümünü veren kent” olarak kalabilir miydi?
- Osmanlı dönemi imar çalışmaları kapsamında kentteki tüm dönem ve kültürlerin yarattığı yapılara aynı şekilde sahip çıkıldı mı?
- İzmir’de çeşitli antik eserlerin kısmen veya tümü ile yok olmasında farkındalığın ve koruma bilincinin eksikliği mi etkilidir?
- 1950 sonrasında köyden kente göç sonucu kentin nüfus ve alanının adeta katlanması ile ortaya çıkan plansız büyüme (gecekondulaşma) tarihsel dokulara nasıl etki etmiştir?
- Tarihsel süreçte tarihi çevrelere çok katlı yapılaşma izni verilmesi bu dokuların bir bakıma “KORUMAMA” kararı mıdır?
- İlke kararları ile gündeme gelen 2. Grup uygulamalar tarihi dokuları nasıl etkilemiştir?
- Liman Arkası Bölgesi’nde (Bayraklı) çok katlı yapılaşma kararı (gökdelenler) alınmasının kent silüetine ve tarihi dokulara etkisi nasıl değerlendirilebilir?
- Kentsel Dönüşüm uygulamalarının kentin değişim ve gelişimine, tarihsel dokulara etkisi nasıl yorumlanabilir?
- Son dönemlerde yerel yönetimlerin kentin tarihi yapı ve dokularına, arkeolojik alanlarına yönelik yaptıkları çalışmalar, en azından bugüne ulaşan eserlerin geleceğe taşınmasını sağlayabilir mi?
- 5226 sayılı yasanın ve ilke kararlarının İzmir özelinde yansımaları nelerdir?
- Kalkınma Bankası, Avrupa Birliği vb destekli projelerin kentin gelişimindeki ve tarihsel dokuların yaşatılmasındaki etkisi ne olmuştur?Araştırmada kentin gelişiminde kırılma noktası oluşturan tarihsel olaylar kronolojik bağlamda ele alınarak etkileri irdelenecek, bu vb sorulara yanıt aranıp geleceğe ışık tutulmaya, bu konuda çıkarımlar yapılmaya çalışılacaktır.
İndirmeler
Referanslar
Abensur-Hazan L. (2013). “18. Yüzyıldan 20. Yüzyılın Başına Kadar İzmir’de Sosyal Hayattan Kesitler”. 18. ve 19. Yüzyıllarda İzmir: Batılı Bir Bakış. İzmir: Arkas Yayınları.
Akyüz, E. (1985). İzmir: Kentin Tarihsel Çevre Araştırması ve Koruma-Restorasyon Önerileri. DEÜ FBE Mimarlık Anabilim Dalı yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir.
Akyüz, E. (1992). İzmir’de Tarihi Eserlere Bakış. Egemimarlık, 6 (3/4), 84-85.
Akyüz Levi, E. (2003). “Kentsel Değişim Sürecinde İzmir’in Tarihsel Çevre Dokusu”. Her Dem Yeşil Yapraklı Bir Ağaç Cevat Erder’e Armağan, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Akyüz Levi, E. (2003). “İzmir Kentsel Kültür Varlıkları Envanter Raporu”. TÜBA-KED (1). 46-89.
Atay, Ç. (1995). “XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda İzmir’de Ticari Gelişim”. Ege Mimarlık Dergisi, 1:15, s. 32 - 36. (http://egemimarlık.org/15/11.pdf). Erişim Tarihi: 26.6.2018.
Atay, Ç. (1998). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir Planları. İzmir: Yaşar Vakfı Yayınları.
Baysan, N. (2007) Tarihsel Çevre Koruma Mevzuatının Değişim Süreci: İzmir Mithatpaşa Caddesi
Örneği. DEÜ FBE Şehir Bölge Planlama Ana Bilim Dalı Yüksek lisans tezi. İzmir
Beaujour, B. F. (1829). Voyage Militaire dans L’Empire Ottoman. Paris.
Beyru, R. (1992). “İzmir’in Gezi ve Eğlence Yaşamı”. Üç İzmir. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Beyru, R. (2011). 19. Yüzyılda İzmir Kenti. İstanbul: Literatür Yayınları.
Gençer, C. İ. (2012). 1840-1912 Yılları arasında İzmir ve Selanik’teki Kentsel ve Mimari Değişim. İTÜ FBE Mimarlık Anabilim Dalı yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul.
Gölgesiz Gedikler, H. (2012). 1950’li Yıllarda İzmir. İzmir: Şenocak Yayınları.
Housepian Dobkin, M. (2012). İzmir 1922. Bir Kentin Yıkımı. Çev.: A. Tuygan. İzmir: Belge Uluslararası Yayıncılık.
Kıray, M. B. (1972) Örgütleşemeyen Kent: Ankara. Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.
Kontente, L. (2013). “Kentin Görünümü Değiştiğinde”. 18. ve 19. Yüzyıllarda İzmir: Batılı Bir Bakış. İzmir: Arkas Yayınları.
Meyer, G. (2013). “17. Yüzyılın Sonundan 19. Yüzyıla Kadar İzmir’de Seyyahlar: Süreklilik İçinde Değişim”. 18. ve 19. Yüzyıllarda İzmir: Batılı Bir Bakış. İzmir: Arkas Yayınları.
Michaud, J. F. Poujoulat, J. J. F. (2007). İzmir’den İstanbul’a Batı Anadolu 1830. İstanbul: İstiklal Kitabevi.
Neumann, C., Tamdoğan, I. (2006). “Bilinmeyen Bir Cemaatin Portresi: Müslümanlar”. İzmir 18301930 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar. Der. M. C. Smyrnelis. Çev.: Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayınları.
Pınar, İ. (2001). Hacılar, Seyyahlar, Misyonerler ve İzmir. Yabancıların Gözüyle Osmanlı Döneminde İzmir 1608-1918. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Say, M. (1955). “İzmir’in İmar Planı”. Yeni Asır. 21 Mart 1955.
Smyrnelis, M. C. (2008). İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar. Çev.: Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayınları.
Topal, H. (1998). “Kordonyolu Süreci-Son Durumu-Öneriler”. Egemimarlık, 3, 8-9.
Yaranga, O. (2002). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Fransız Gezginlerin Anlatımlarında İzmir. Çev.: G. Tümer. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Zandi-Sayek, S. (2006). “Bayramlar ve Tören Alayları: 19. Yüzyılın İkinci yarısında Ritüel ve Politika”. İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar. Çev.: Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayınları.
Zandi-Sayek, S. (2012). Ottoman İzmir The Rise of a Cosmopolitan Port, 1840-1880. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Dünden bugüne Kordonun Geçirdiği Evrimin Hikayesi (http://www.izmirmag.net/2016/04/dunden-bugune-kordonun-gecirdigi.html). Erişim Tarihi: 20.06.2018.
Geçmişin Modern Mimarisi İzmir (http://www.arkitera.com/haber/13574/gecmisin-modern-mimarisi--izmir). Erişim Tarihi: 20.06.2018.
İşte Doldurulmayan Tek Kıyı (http://www.hurriyet.com.tr/ege/iste-doldurulmayan-tek-kiyi-40047845). Erişim tarihi: 20.06.2018
İzmir-Deniz, İzmirlilerin Denizle İlişkisini Güçlendirme Projesi – 4. (https://kentstratejileri.com/ category/projeler/izmir-deniz-projesi/page/2/). Erişim Tarihi: 24.6.2018.
Konak Meydanı ve Çevresi Düzenleme Projesi (https://www.arkiv.com.tr/proje/konak-meydani-ve-cevresi-duzenleme-projesi/4270). Erişim Tarihi: 24.6.2018.
