Sürdürülebilir Koruma İçin Değişimi Anlamak ve Yönetmek: Karmaşık Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı Olarak Gölyazı (Apolyont) / Bursa Örneği

Özet

Kültürel peyzajlar, toplumların ve yerleşimlerin zaman ve mekân içindeki gelişimlerine ve değişimlerine tanıklık eden, fiziksel ve doğal bileşenlerin karmaşık ilişkileri tarafından biçimlendirilmiş, kültürel ve toplumsal değerler kazanmış alanlardır (Madran ve Özgönül, 2005). Bu alanlardan tarihsel süreçte sosyo-kültürel, ekonomik ve fiziksel ilişkilere dair bilgi edinilebildiği gibi yine tarihsel bağlamda mekânsal, çevresel ve biçimsel değişimler hakkında da bilgi sahibi olunabilir. Özellikle hızlı kentleşme, üst ölçekli ulaşım ve sanayi yatırımları, turizm odaklı ekonomik baskılar, artan kültürel ve çevresel tehditler sebebiyle kentsel büyüme alanları içinde kalan, kültürel peyzajlar hızlı ve büyük ölçekte değişim süreci içindedir. Metropol kent merkezleri küreselleşme sürecinde ekonomik ve politik bağlamda edindikleri konum sebebiyle özellikle sanayi alanlarını yakın çevresindeki kentlere ve kent çeperlerine uzaklaştırmakta, kentler çeper bölgelerine doğru hızla büyümektedir. Bu çalışmada İstanbul’un çeper bölgesindeki kentlerden olan Bursa kentinin çevresel, mekansal, ekonomik bağlamlarda kentsel büyüme baskısının derinden hissedildiği bir kent ve kültürel peyzaj alanı olarak Gölyazı’nın kentsel biçimlenmesi ve mekânsal ilişkilerinde tarihsel süreçteki fiziksel, çevresel değişim süreci, ölçekler ve zamanlar arası değerlendirilecektir. Bu çalışmanın ana hedefi, söz edilen farklı dinamikler doğrultusunda değişen kentin morfolojik yapısı üzerinden bir tartışma ve düşünme ortamı geliştirmektir. Kentin tarihsel dönemler boyunca oluşumu, doğal çevre ve peyzajla birlikte nasıl var olduğu ve biçimlendiği sunulacak, bu bileşenlerin ve dinamiklerin etkileşimlerinden doğan değer, sorun ve potansiyellerin farklı süreçlerdeki değişimi tartışılacaktır.  Gölyazı, birçok doğal, kültürel, sosyal, tarihsel bileşeni barındırmakta, Bursa kentinin hızla büyümekte olduğu batı aksı yayılma alanları arasında yer almaktadır. Uluabat Gölü ile bütünleşmiş yaşamı, kıyı kültürü, doğal çevresi ve bunun yansıması olarak dönemler boyunca sürekli yerleşimin devam ettiği kentin geçirmiş olduğu süreçlerin fiziksel, sosyal ve yapısal değişimleri kentsel formda izlenebilmektedir. Gölyazı’nın ruhunu oluşturan bu bileşenler, ilişkiler ve etkileşimler kültürel habitat bütünlüğünde belirli bir denge içinde yakın geçmişe kadar varlığını sürdürebilmişken, son dönemde oluşan ve değişen dinamikler, üst ölçekli ve parçacıl kararlar sonucunda bu dengeyi kaybetme riski ile karşı karşıyadır. Doğal ve kültürel anlamda değerler ve potansiyeller taşıyan alan, yapılan planlamalarda sanayinin yeni yayılma alanı, Bursa ve İstanbul kentlerinin rekreasyon alanı olarak tariflenmektedir.  Bu çalışmada ele alınan sürdürülebilir ve bütüncül koruma yaklaşımı bölge, yerleşim ve kent ölçeklerinde kent formuna ait bileşenleri, ilişkileri ve çok boyutlu, çok ölçekli ve çok katmanlı hale gelen değişim sürecini anlayarak, bu süreçleri doğru yönetmek olarak tariflenmektedir. Kentin hem tarihsel bağlamdaki morfolojik dönüşümü ve katmanlı yapısı hem de Bursa’nın kentsel ve mekânsal olarak büyümesinden doğan baskıları ile oluşan değişim süreci, farklı ölçekler ve boyutlarıyla ele alınmalı, karmaşık kentsel çevre ve doğanın farkında olarak değerlendirmeler gerçekleştirilmelidir.