Tarihi Dokuda Uyum-Uyumsuzluk: Amasya Yalıboyu Evleri Üzerine Morfolojik Bir Değerlendirme
Anahtar Kelimeler:
tarihi dokuda uyum uyumsuzluk- kentsel doku morfolojik/tipolojik analizi- tarihi dokuda yeni yapı- amasya- yalıboyu evleriÖzet
Tarihi dokular her dönemin bir öncekine eklemlenmesiyle sürekli değişen ve yeniden biçim- lenen bir bütünü oluştururlar. Bu bütün farklı dönem ve kültürlerin değişen yaşam biçimleri, estetik anlayışları ve teknolojik gelişmelerinin somut bir yansımasıdır. Yeni kullanımlar ve mü- dahaleler gibi farklı dinamiklerin yapılı çevreye etkisiyle oluşan değişim süreci, tarihi dokuda eski-yeni ilişkisinin bir koruma problemi olarak ortaya çıkmasına neden olur. Hem var olan özgünlüğün yeni müdahalelerle değişimi hem de yeni yapı inşası bu kapsamda değerlendiri- lebilir. Tarihsel sürekliliğin son katmanı olarak 'yeni' müdahalelerin/yapıların tarihi dokuyla morfolojik olarak uyum ya da uyumsuzluğu ile ilgili kesin tanımlar ve kurallar olmasa da çeşitli yaklaşımlarla farklı ölçütler geliştirilmiştir. Bu kapsamda, bu yazıda, örnek çalışma alanı olarak seçilen, Geleneksel Osmanlı Konut Mimarisi'nin Amasya kentine özgü coğrafi ve topografik verilere göre şekillenmiş özgün ör- neklerinin bulunduğu, Yalıboyu Bölgesi'ne odaklanılmıştır. Yeşilırmak'ın güney kıyısı boyunca tarihi sur duvarları üzerinde nehre doğu uzanan ince uzun parseller düzenine sahip olan Yalı- boyu Evleri nehir kenarında bitişik düzende konumlanır. Bu tarihi doku doğal peyzaj ile birlikte özel bir kentsel form ve cephe oluşturur. Amasya kentinin sembolü haline gelen Yalıboyu Evleri ve Cephesi, özellikle 1960 ve 70'li yıllardan itibaren ortaya çıkan etkenler, yapılaşma talepleri ve artan restorasyon çalışmalarıyla hızlı bir değişime maruz kalmıştır. Bu çerçevede, çalışma, Yalıboyu Evleri'nin doku ve cephe özelliklerindeki değişim-dönüşüm sürecini morfolojik perspektiften bakarak anlamayı, 'yeni'nin kentsel formdaki özgün nite- liklerle uyum-uyumsuzluğunu ölçmeyi amaçlar. Bu ölçme sistemiyle Yalıboyu Cephesi'ndeki yapıların, kütle (ölçek, kütle ritmi) ve cephe özelliklerinin (dolu-boş oranı, cephe düzeni ve elemanları) incelenmesi amaçlanmaktadır. Yalıboyu'nun tarihi, kütle ve cephe özellikleri kısaca tanımlandıktan sonra değişim süreci, dört dönemde (1930-1950, 1950-1970, 1970-2000, 2000 sonrası ve bugün) aktarılarak; sürecin ta- rihi doku düzeni ve yapıların kütle/cephe özelliklerini nasıl etkilediğini değerlendirilecektir. Çalışmada 1953-1969-1990 ve 2000 yılı sonrasına ait hava fotoğrafları ile Yalıboyu'nu içeren eski fotoğraflar ve alanda daha önce yapılmış araştırmalara ait tespitlerden yararlanılarak, bu belgelerle güncel durum karşılaştırılacaktır. Yazı, tüm bu çalışmalar ışığında Tarihi Yalıboyu Evleri'nin değişim sürecinin belirlenen ölçütler aracılığı ile zamansal ve mekansal olarak yorumlanması ile sona ermektedir.
İndirmeler
Referanslar
Aktüre, S. (1973). "17.Yüzyıl Başından 19.Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişim Süreci", METU, JOURNAL of the Faculty of Architecture, 1/1, Ankara, 1973.
Bilgin Altinöz, A. G. (2010). Tarihi Dokuda 'Yeni'nin İnşası, Ege Mimarlık, TMMOB Mimarlar Odası İzmir Şubesi, 2010/4, Yıl: 20, No: 75, 18-26. [Alan Endeksi: DAAI: Design and Applied Arts Index] ISSN 1301-9694
Council of Europe. (1975). The Declaration of Amsterdam: Congress on the European Architectural Heritage.
ICOMOS (International Council on Monuments and Sites). (2011). The Valletta Principles For The Safeguarding And Management of Historic Cities.
ICOMOS. (1964). International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites. IInd International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments, Venice.
ICOMOS. (1987). Charter for the Conservation of Historic Towns and Urban Areas, Washington D.C.
Jokilehto, J. (1998). "Organizations, Charters and World Movements - An Overview", Context: New Buildings in Historic Settings, John Warren, John Worthington, Sue Taylor (der.), Architectural Press, Oxford, 40-50
Loew, S. (1998), Modern Architecture in Historic Cities. Policy, Planning and Building in Contemporary France, Routledge, New York.
Golding, F. 2001. Building in Context: New Development in Historic Areas. London: English Heritage / CABE. http://www.building incontext.org/_documents/BiC_ NewDevelopmentInHistoric Areas.pdf
ODTÜ, Kültürel Miras Koruma Lisansüstü Programı, 1999-2000 Bahar Dönemi REST 507: Planning And Design In Urban Conservation, Amasya Hatuniye Mahallesi Koruma ve Sağlıklaştırma Projesi.
ODTÜ Kültürel Mirası Koruma Programı Arşivi
Sharp, D. (1998), "Modern Architecture's Place in the City: Divergent Approaches to the Historical Core", Context: New Buildings in Historic Settings, John Warren, John Worthington, Sue Taylor (der.), Architectural Press, Oxford, 18-29.
William B. Bechhoefer, (1996). The Ottoman House and Urban Form in Amasya: Papers from the Amasya Symposium, 24-27 September 1996 editör: S. Ireland.
Warren, J. (1998), "The Historic Context: Principles and Philosophies", Context: New Buildings in HistoricSettings, John Warren, John Worthington, Sue Taylor (der.), Architectural Press, Oxford, 8-17.
Worthington, J. (1998), "Introduction: Managing and Moderating Change", Context: New Buildings in Historic Settings, John Warren, John Worthington, Sue Taylor (der.), Architectural Press, Oxford, 1-6.
UNESCO, Vienna Memorandum on "World Heritage and Contemporary Architecture
- Managing the Historic Urban Landscape", 2005 (for full text see https://whc.unesco. org/en/documents/5965)
