İstanbul’da 20. Yüzyılda Kentsel Ölçekteki Değişimler: Millet Caddesi ve Yitirilen Anıt Eserler
Anahtar Kelimeler:
Millet Caddesi- Kentsel Dönüşüm- Planlama- Kültür Varlığı- Tarihi Yapı- KorumaÖzet
İstanbul, özellikle 19. yüzyılla birlikte kentsel ölçekte pek çok değişime sahne olmuştur. Yangınlar ve doğal afetler sonucunda boşalan kentsel alanlar geleneksel tutumdan farklı olarak dönemin çağdaş Batılı şehircilik ilkelerine göre planlanırken, kentin önemli akslarında ise bir afet söz konusu olmasa da imar düzenlemeleri yapılmaya çalışılmıştır. Ancak yine de İstanbul, tarihi kent dokusunu 20. yüzyıla büyük ölçüde aktarabilmiştir. Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında her ne kadar Ankara kapsamlı imar uygulamalarının odağında olmuşsa da, İstanbul özellikle 1930’lu yıllardan itibaren modern bir şehircilik anlayışıyla ele alınmış, 1936’da Henri Prost’un İstanbul’un imar planını hazırlamaya başlamasıyla kent, yeniden biçimlenmeye başlamıştır. Prost, şehirde yeni bulvar ve caddelerin açılmasına öncülük etmiştir. Kentin tarihi kimliğine verdiği önemi dile getirse de, yaptığı yol ve meydan açma çalışmaları sırasında pek çok tarihi yapının yıkımına neden olmuştur. Erken Cumhuriyet döneminde başlayan bu imar çalışmaları, Menderes döneminde daha da yoğun biçimde sürmüştür. Sanayileşmenin hız kazanması ile birlikte kent nüfusunun artması yeni yapılaşmayı gerektirmiş, imar çalışmaları hükümetin temel politikalarından birisi haline gelmiştir. Daha çok yol açma ve genişletme uygulamalarına ağırlık verilmiş, idari ve ticari merkezlerin birbirine bağlanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda açılan Millet Caddesi imar çalışmalarının önemli bir ayağını oluşturmuştur. Aksaray Meydanı’ndan başlayıp, Topkapı’ya kadar uzanan bu aksta 1957 yılında başlayan yol genişletme çalışmaları ile birlikte pek çok yapının da yıkımı gerçekleşmiş, çok sayıda anıt yapının da ortadan kaldırılmasına göz yumulmuştur. 19131914 tarihli Alman Mavileri haritalarında tespit edilen 26 anıtsal yapı ve/ veya yapı grubundan günümüze ancak 8 yapı ulaşabilmiştir. Bu yapılardan yalnızca 3’ü özgün olup, diğerleri yakın dönemde yeniden inşa edilmiştir. Günümüzde ise, yaklaşık 50 yıl önce yitirilmiş olan cami, medrese, mektep gibi Osmanlı yapıları için geliştirilen yeniden yapım projeleriyle birlikte Millet Caddesi yeni bir değişime sahne olmaktadır. Bu bildiri kapsamında, Millet Caddesi üzerindeki 1957’den beri süregelen çeşitli imar uygulamaları, farklı niteliklerine göre seçilen tarihi yapılar üzerinden aktarılmaya çalışılacaktır. Bildiride Şirmert Çavuş Camii, günümüzde yeniden yapılması üzerine çalışmalar yürütülen Deniz Abdal Camii, Mimar Sinan’ın eseri olan ve yakın zamanda yeniden inşa edilen Kazasker Abdurrahman Efendi Camii ve çevreleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
İndirmeler
Referanslar
Akpınar, İ. Y. (2010). İstanbul’da Modern Bir Pay-ı Taht: Prost Planı Çerçevesinde Menderes’in İcraatı. F. C. Bilsel, P. Pinon, ed., İmparatorluk Başkentinden Cumhuriyet’in Modern Kentine: Henri Prost’un İstanbul Planlaması (1936-1951). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 167- 199.
Anonim, (1935). İstanbul şehir planı. Arkitekt, 2:50, 61-68.
Anonim, (1957). İstanbul’un kitabı. İstanbul: İstanbul Vilayeti Neşriyat ve Turizm Müdürlüğü.
Anonim, (1993). Manastır mescidi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (c.5, s. 287). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Anonim, (2017). Fındıkzade mescidi. G. Tekkaş, ed., Fatih Belediyesi Kültürel Mirası İhya. İstanbul: Fatih Belediyesi Yayınları, 197-198.
Ayvansarayi Hüseyin Efendi, Ali Satı Efendi ve Süleyman Besim Efendi (2001). Hadikatü’l-Cevami (İstanbul camileri ve diğer dini yapılar). A.N. Galitekin (Haz.). İstanbul: İşaret yayınları.
Ayverdi, E.H. (1958). 19. Asırda İstanbul Haritası. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü Yayınları.
Bilsel, C. (2011). İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e İstanbul’u modernleştirme projesi ve Prost planı. Betonart, 29, 43-48.
Bilsel, F.C. (2010). Henri Prost’un İstanbul Planlaması (1936-1951): Nazım Planlar ve Kentsel Operasyonlarla Kentin Yapısal Dönüşümü. F. C. Bilsel, P. Pinon, ed., İmparatorluk Başkentinden Cumhuriyet’in Modern Kentine: Henri Prost’un İstanbul Planlaması (1936-1951). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 101-165.
Boysan, B. (2011). Genişliğin Azameti, Sağlamın Heybeti, Hendesenin Güzelliği, Trafiğin Hakimiyeti. Betonart, 29, 49-51.
Cerasi, M. (2006). Divanyolu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Çelik, Z. (2000). 19.yy’da Osmanlı başkenti değişen İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kütür Yayınları.
Dağdelen, İ. (ed.) (2006). Alman Mavileri, 1913-1914 I.Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları.
Doğusan, G., N. (2004). İstanbul’ın imarı: 1956-60. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Durhan, Ö., S. (2009). Erken Cumhuriyet İstanbul’unda Kentsel Değişim (1928-1950). Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Göktürk, H. (1966). Deniz Abdal Mescidi. İstanbul Ansiklopedisi (c.8, s.4395-4396). İstanbul: Koçu Yayınları.
Gürses Söğüt, S. (2016a). İstanbul’un İmarı ve Yangınlar-1, Osmanlı Şehir Yönetiminin Modernleşme Sürecinde Yangınların Rolü. Toplumsal Tarih, 270, 50-59.
Gürses Söğüt, S. (2016b). İstanbul’un İmarı ve Yangınlar-2, 19.yüzyıl İstanbul’unda Modern İmar Uygulamaları: Yangın Yeri Düzenlemeleri. Toplumsal Tarih, 271, 50-62.
Kuban, D. (1971a). İstanbul’un Tarihi Yapısı’nın Genel Özellikleri. İTÜ Mimarlık Fakültesi Şehircilik Enstitüsü Dergisi, 1971/1, 18-40.
Kuban, D. (1971b). İstanbul’da Korunulacak Bölgeler İçin Ayrıntılı Özellikler ve Koruma Modaliteleri. İTÜ Mimarlık Fakültesi Şehircilik Enstitüsü Dergisi, 1971/1, 42-70.
Kuban, D. (2010). Terk edilen şehir (1923-1950). E. Yalçın, ed., İstanbul bir kent tarihi: Byzantion, Konstantinopolis, İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kütür Yayınları, 501-508.
Kuban, D. (2010). Yeni bir metropole doğru. E. Yalçın, ed., İstanbul bir kent tarihi: Byzantion, Konstantinopolis, İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kütür Yayınları, 509-523.
Kuran, A. (1979). Mimar Sinan’ın bilinmeyen ve kaybolan camileri. Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, 7, 81-94.
Naza, E. (1993). Selçuk Sultan Camii. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (c.6, s.498-499). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Özler, Ş. (ed.) (2007). Cumhuriyet Dönemi İstanbul Planlama Raporları 1934-1995. İstanbul: TMMOB İstanbul Büyükkent Şubesi.
Prost, H. (1948). İstanbul. Arkitekt, 5-6, 110-112.
Tanman, B. (1993). Murat Paşa Külliyesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (c.5, s.518-519). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tanman, B. (1993). Oğlanlar Tekkesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (c.6, s.123-124). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ünsal, B. (1969). İstanbul’un İmarı ve Eski Eser Kaybı. Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Url-1: http://www.tas-istanbul.com/portfolio-view/aksaray-eski-carsi-karakolu/
