20. Yüzyılın Başlarında İstanbul Tarihi Yarımada’da Henri Prost Dönemi Planlamaları ; Prost Sonrası 1950’lerden İtibaren Kentin Morfolojik Dönüşümü
Anahtar Kelimeler:
H. Prost- İstanbul- Tarihi Yarımada- Dönüşüm- Yapı Adaları- KonutlarÖzet
Bu araştırma, 20. yüzyılın ilk yarısında, Cumhuriyet Türkiye’sinde erken dönemde başlayan çağdaşlaşma projesi olarak İstanbul’un Henri Prost planlamasını ve 1950’lerde H. Prost’un ayrılması sonrası kentin Tarihi Yarımada’sının özellikle kitlesel göçlerle görülen hızla dönüşümünü ele almaktadır. H Prost planlamalarının uygulama boyutunun kapsamı her dönem tartışılsa da, kentin modernizasyonuna yönelik İmar planlarının “konutlardan” oluşan diğer planlama ara yüzü ise günümüze değin karanlıkta kalmıştır. H. Prost planı, 20. yüzyılın başlarında, İstanbul kenti modernizasyonuna “düzenleyici” ve “güzelleştirici” kent planlama anlayışı kapsamında; yol, eksen, perspektif açma gibi teknik ile yaklaşsa da “konut bölgeleri”, biçimleri, “konut adaları” ve “konut planlama” yöntemlerini de içermektedir. Aslında, Prost planları, şimdiye kadar bilinenin ötesinde kenti dönüştürücü etkiye de sahip olarak; “konuttan” “yapı-adasına”, “yapı adasından”, “yol” ve “cadde” dokusuna doğru giden ikincil bir araç tekniği varsayımı etrafında örülen saptama ve önermeler içermektedir. Kentin dönüşümünün diğer boyutu ise 1950’lerden itibaren olanaksızlıklar nedeniyle uygulanamayan konut planlamaları ile H. Prost sonrası liberal politikalar ve konut planlamasının özel sektöre devri ile gerçekleşmiştir. H. Prost’un İmar planları yeni iktidarın politikaları ile küçük emlaklardan oluşan konut arsaları spekülatörlerce satılıp, özel müteahhitlerce yeni konutlar inşa edilerek uygulanmıştır. Sonuçta, bu durum, kentin hızla kontrolsüz dönüşümünü de başlatmış ve 1950’lerden itibaren ise H. Prost döneminin karar ve uygulamaları İstanbul’un tarihi kent merkezlerinde (Tarihi Yarımada ve Pera) kökten etkilemiş ve yansımaları günümüze kadar gelen derin ve kalıcı izler bırakmıştır. Çalışmanın Amacı ve Araştırma Yöntemi: Bu çalışma, 1050’ler ve H. Prost sonrası İstanbul kenti ve pek bilinmeyen Tarihi Yarımada bölgesinin dönüşümüne ait morfolojik analizler içermektedir. Araştırma; H. Prost’un, İstanbul konusundaki ampirik veri tabanlarının yeni bir sorgulama ve paradigma ile incelenmesi yoluyla yapılacaktır; (Prost imar planları, haritalar, teknik belgeler, yasa taslakları, rapor, makale, vb.)
İndirmeler
Referanslar
Akpınar, İ. Y. (2010). İstanbul’da Modern Bir Pay-i Taht, Prost Planı Çerçevesinde Menderes’in İcraatları, İmparatorluk Başkentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, H. Prost İstanbul Planlaması (1936-1951), İstanbul Anadolu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, s.174.
Agache, A. (2007). Büyük İstanbul Tanzim ve İmar Programı, Cumhuriyet Dönemi, İstanbul Planlama Raporları,1934-1995, Derleyen Ş. Özler, TMMOB, Mimarlar Odası, İst., Şb.İstanbul, 2007,s.43.
Anonim, (1967), Arkitekt,1967-02, 367, s. 4.
Frey, J.P. (2004). Henri Prost (1874-1959), Parcours d’un Urbaniste Discret (Rabat, Paris, İstanbul), Urbanisme, Mai-juin, 338, 82.
Frey, J.P. (2004). Henri Prost, URL-89, (http://urbanisme.upec.fr/servlet/com.univ.collaboratif. utils.Lecture), s.6, 18.Eylül.2013.
Bazoğlu,A. (İmar Müşaviri), (1950). İstanbul’un İmarında Karşılaşılan Güçlükler ve Şikayetler, Arkitekt, 1950, S.07-10, 227-228., s. 35-36-37.
Borie, A., Pinon, P. (2010). Istanbul, Portrait de Ville, Cite del’Architecture et du Patrimoine, IFA, Paris, s.32-41.
Bilsel, C. (2010). H. Prost’un İstanbul Planlaması, (1936- 1951) Nazım Planlar ve Kentsel Operasyonlarla, Kentin Yapısal Dönüşümü, İmparatorluk Başkentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, H. Prost İstanbul Planlaması (1936-1951), İstanbul Anadolu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, s.109-127.
Çelik, Z. (1986). Değişen İstanbul, TTKV, İstanbul, s. 39-40.
Coşkun H. (2017). 20. yy.’lın ilk Yarısında Konut Sorununun Ele Alınış Yöntemleri ve Henri Prost Örneği, Doktora Tezi, MSGSU, İstanbul, s.254-257.
Doğrusöz, U. (1981). Henri Prost, (Basılmamış), Y. Lisans Tezi Notları, Paris.
Dogrusöz, U. (2016-2017). Sözlü Anlatım.
Pinon, P. H.Prost’un Şehirciliği ve İstanbul’un Dönüşümleri, İmparatorluk Başkentinden, Cumhuriyet’in Modern Kentine, Henri Prost İstanbul Planlaması (1936-1951), İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2010, s.77.
Pinon, P. (1999). Anadolu ve Balkanlardaki, Osmanlı Kentlerindeki, Kentsel Dokular Tipolojisi üzerine bir Deneme, 7 Centruries of Ottoman Architecture, A Supra National Heritage, TBMMOB., YEM Yay., s.169.
Prost, H. (1949). İstanbul Belediyesi Şehircilik Mütehassısı, İmar Planlarından Doğan, Gayrimenkul Mükellifiyetlerinin (Servitudes) Tatbiki hakkındaki fikirler. Çeviren; Z. Feran, Arkitekt, C.18, S.39.
Prost, H. (1948). İstanbul, Konferansı veren H. Prost, Fransa Enstitü Üyesi ve İstanbul Belediyesi Şehircilik Mutehassısı. Çeviren; Z. Feran, İst. Belediyesi Merkez Mütercimi, Arkitekt, C.17, s.110111.
Tanyeli, U. (2004). İstanbul, 1900-2000, Konutu ve Modernleşmeyi Okumak, Offset, İst., s.85
Tekeli, İ. (2013). İstanbul’un Planlamasının ve Gelişiminin Öyküsü, TTVYY., İstanbul, s.161.
