Muğla’da Kentsel Büyüme, Çeper-Kuşak Oluşumu ve Değişen Kent Formu

Özet

Kentsel yapılı çevre, tarihsel süreç içinde adaptasyon ve yeniden gelişim ile hızlı bir değişim yaşamaktadır. Bu bağlamda; kentsel büyüme ve çeper kavramı, bize bir kentin fiziksel yapısını, kentsel mekanın tarihsel gelişimini ve değişen kent formunu ortaya koyan bir çerçeve sunmaktadır. Tarihsel koşullara göre şekillenen kentsel yapılı çevre, farklı kültürlerdeki kentsel gelişim dinamiklerini de yansıtmaktadır. Kentsel çeper-kuşaklar; morfolojik dönemler, politik-ekonomik ideolojiler gibi kentsel gelişim dinamiklerinin etkisinde, kent mekanına bağlı olarak çeşitli formlarda gelişebilir. Kent çeperinin tarihsel süreç içerisinde oluşumu, yapılı çevrenin fiziksel yapılanmasında ve kentsel sınırların ortaya çıkışında önem kazanır. Conzen ve Whitehand'e göre, kentsel büyüme ve çeper-kuşak oluşumu, kentsel planlama ve tasarım literatüründe kayda değer bir biçimde işlenmemiştir. Bu ihmal; kenti, tarihsel şartlara göre şekillenen coğrafi bir varlık olarak görmek yerine, işlevsel ve alan kullanım terimleriyle açıklama eğiliminden kaynaklanmaktadır. Oysaki yerel planlama; konut, ulaşım, rekreasyon ve diğer hizmetler gibi farklı işlevlere yönelik alan tahsisi yerine, yapılı çevrenin farklı dönemlerde nasıl farklılaştığı ve geliştiği üzerine odaklanmalıdır. Bu da, uzun ya da orta dönemli bir tarihsel süreç analizini gerektirir. Bu çalışmanın amacı, kentsel büyüme, çeper-kuşak oluşum ve kent formu değişim sürecini, Muğla kent örneği üzerinden uzun dönemli bir tarihsel süreç analizi ile incelemektir. Muğla Kentinin geçmişi ve ticari önemi antik döneme kadar uzanmaktadır. Ancak, Muğla kent merkezi coğrafi özellikleri nedeniyle kıyıdan oldukça içeride yer almıştır ve tarım dışında sanayisi olmamıştır. Osmanlı Dönemi'nde ticaret yolu üzerinde yer alırken, Cumhuriyet sonrasında turizm ve sanayi yatırımlarından uzak konumlanan Merkez ilçenin, il geneline sosyo-ekonomik açıdan katkısı zayıf kalmıştır. Ancak; Osmanlı, Cumhuriyet Dönemi ve 2000'lerden sonra olarak belirleyebileceğimiz üç farklı dönemde kentsel büyüme belirgin sınırlarla kendini göstermiş ve bu dönemsel değişimler kentsel ve coğrafi sınırlamalarla kent mekanını şekillendirmiştir. Muğla'nın 2014 yılında Büyükşehir olması ile kentsel büyüme dinamiklerine bir yenisi eklenmiş ve kentin morfolojik dönüşümünün ne yönde olacağı tartışılagelmeye başlamıştır. Günümüze kadar olan kentsel gelişim, büyüme ve çeper-kuşak oluşum süreci, bu çalışmada üç dönem altında incelenecektir: Birincisi, tarihi kent merkezi dediğimiz çekirdek ve iç­ çeper kuşağın oluştuğu Osmanlı Dönemi'dir. Bu bölge, Avrupa kentlerindeki gibi kent duvarları ile sınırlandırılmış olmasa da, kendi içinde bütünlüğe sahiptir ve özgün kentsel karakteri ve dokusu ile daha sonraki dönemlerde oluşan yapılı çevreden farklılaşmıştır. İkincisi, ulus-devletin gereği yeni modern bir kent oluşturma çabası ile tarihi kent merkezi dediğimiz bölgenin güneyinde, Atatürk Bulvarı sınırına kadar olan alanda gelişimin yaşandığı Cumhuriyet Dönemi'dir. Bu dönemin parçası orta çeper-kuşak, kentleşme sürecinde zaman içinde kentle bütünleşmiştir. Üçüncüsü, 1990-2000'lerde üniversitenin gelişimi, çeper köylerin konut gelişimleri sonucu mahalleye dönüşmesi ile başlayan ve bugün büyükşehir olma ile devam eden dönemdir. Bu çalışmada; Muğla kentinde kentsel büyüme, çeper-kuşak oluşumu ve değişen kent formu, Osmanlı Dönemi, Cumhuriyet Dönemi ve 1990-2000'lerle başlayan ve bugün Büyükşehir olma süreci olarak devam eden üç farklı dönem içinde ele alınacaktır. Bu üç morfolojik dönem, belirli kentsel süreçlere bağlı olarak özgün tarihi kent formlarının, çeper-kuşakların ortaya çıkışını ve kentsel yapılı çevrenin fiziksel-kültürel karakterini kazanma sürecini ortaya koymamızı sağlayacaktır.