Kentsel Morfolojinin Oluşmasında Gar Yapıları: Almanya (Berlin, Hamburg) - Türkiye (Ankara, Mersin) Örneklerinin Karşılaştırılması
Anahtar Kelimeler:
Kentsel morfoloji- gar yapıları- Türkiye- AlmanyaÖzet
19. yüzyıl kentleri, sanayileşme devrimi ile gelen hızlı kentleşme süreçleri sonucunda biçim de- ğiştirmeye başlamıştır. Bu dönemde bir dergide1 yapılan okuyucu anketinde, yüzyılın modernli- ği ve ilerlemenin görünen simgesi olarak demiryolunun seçildiği belirtilmektedir. Hatta Franz Schnabel, Alman tarihinde 19. yüzyılı "demiryolu çağı" olarak adlandırmaktadır. Sanayi Devrimi ile birlikte demiryolları yapımı hız kazanmış ve kısa sürede geniş coğrafyaya yayılmıştır. Özellikle Avrupa kentlerinin kimlikleri ve morfolojisinin yeniden tanımlanmasında demiryolunun çok önemli bir rol oynadığı görülmektedir. 1880'li yıllardan Birinci Dünya Savaşı'na kadar geçen süreçte, Alman şehirlerinde demiryolu ulaşımı hem şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığının, hem de kentsel ulaşımın önemli bir aracı oldu. 18. yüzyılın sonlarında inşa edilen demiryolu hattı ve yapıları çoğunlukla şehirlerin çeperlerinde yer alırdı. 20. yüzyılın ilk dönemlerinde şehirlerin hızlı büyümesi ve demiryolu ile yük -yolcu taşımacılığının artması nedeniyle demiryolu hattı ve tesisleri kentsel alanın büyük bir bölümünü kaplamıştır. Alman şehir plancıları ve mimarları; kentsel ayrışmaya neden olan demiryolu hatlarını, kent içerisinde kent içi ulaşımı ve yaşantıyı engelleyen bir sorun olarak tanımlarken, gar ve istasyon yapılarını ise kentlerin kimliğini belirleyici kentsel aktivite ve ulaşım odağı olarak görmekte- dirler. Hatta istasyon yapısı ve çevresi kentin kapısı olarak, kentin yaşamında siyasi ve ekono- mik gücün temsili olmuştur. İstasyon yapıları, mimari karakteri ile de kentin simgesel ve anıtsal yapıları olmuştur. Bu dönemlerde, Anadolu içerisinde de yabancı yatırımcılar tarafından demiryolları inşa edil- meye başlanmıştır. Anadolu'da 1856 yılında İzmir-Aydın demiryolu hattı açıldıktan sonra, Samatya-Florya, Bursa-Mudanya ve İzmir-Turgutlu hatları açılmıştır. Bu dönemlerde açılan demiryolları daha çok ticari ve askeri amaçlarla İngilizler ve Fransızlar tarafından inşa edil- miştir. Kentlerin büyümesi, yolcu trafik hacminin artması ve teknolojik gelişmeler ile istasyo- nun ve demiryolu güzergahının kentteki geçişi ve konumları tartışma konusu haline gelmiştir. Kentlerdeki demiryolu güzergahlarının değişmesi ve alanların küçülmesi ile birlikte eski istasyon yapılarının olduğu alanların kentsel alanlara dönüştürüldüğü veya yeni istasyonlar inşa edildiği görülmektedir. Sonuçta demiryolu güzergahı ve istasyon yapıları birçok kentin gelişiminde önemli bir çatış- manın ve endüstriyel hareketliliğin odağı olarak planlama ve tasarım gündeminde bugün bile önemli ölçüde yer almaktadır ve almaya devam edecektir.
İndirmeler
Referanslar
Akçura. T. (1982). İmar Kurumu Konusunda Gözlemler. ODTÜ Yayınları.
Berlin Senate. Stadtmodelle - Digitale Innenstadt Digitale Schwarzplane. Berlin Se- nate Department for Urban Development and Housing. Erişim Tarihi: 1.04.2021.
Bütüner, F.B., Aral, E. A., Çavdar S. (2017). Kentsel Mekan Olarak Demiryolu; Sin- can - Kayaş Banliyö Hattı. Ankara Araştırmaları Dergisi 5 (1), 73-97.
Cengizkan, A. (2004). Ankara'nın İlk Planı Lörcher Planı. Ankara Enstitüsü Vakfı ile Arkadaş Yayınevi.
Çetin, S. Haştemoğlu, Ş.H. (2007). Cumhuriyetin Isparta'daki Simgesi: İstasyon Cad- desi. Mimarlık Dergisi 338. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mima rlik&DergiSayi=288&RecID=1660 Erişim Tarihi: 1.04.2021.
Çevik, S. ve Oktan, S. (2016). Stuttgart 21 - Rosensteinviertel. KTU MF Department of Architecture.
Gürallar, N. Kent ve Mimarlık Tarih Yazımı için Demiryollarımızın Kısa Politik Tari- hi. Mimarlık Dergisi 420.32-35.
Hamburg Stadtportal. https://www.hamburg.de/stadtplan/ Erişim Tarihi: 1.04.2021.
Oetzel, G. (2005). 2. Stadt und Bahnhof im 19. Jahrhundert In:: Das pulsierende Herz der Stadt: Stadtraum und industrielle Mobilitat. Die Karlsruher Bahnhofsfrage. Karlsruhe: KIT Scientific Publishing. http://books.openedition.org/ksp/3868. Erişim: 12.04.2021.
Sezginalp, Ş.F, Sezginalp, P. (2021). Demiryolu Mirası: Arşiv ve İstasyonların İzleri. Mimarlık Dergisi 420.36-40.
Sitte, C. (2020), Sanat İlkelerine Göre Kent İnşa Etmek. ). Türkçe Çeviri Tümertekin A., Ülner N. Janus Yayınları.
Stüben H.J. (2020), Genel Plan (Der Stadtebau). Türkçe Çeviri Tümertekin A., Ülner
N. Janus Yayınları.
Tankut, G. (1993). Bir Başkentin İmarı. Anahtar Kitaplar Yayınevi.
TCDD, (2017). Faaliyet Raporu 2017. TCDD Taşımacılık AŞ. https://www.tcddta- simacilik.gov.tr/files/3/Strateji/Faaliyet_Raporlari/faaliyet_raporu_2017.pdf Erişim Tarihi: 15.04.2021.
Tekeli, İ., 2011 Anadolu'da Yerleşme Sistemi ve Yerleşme tarihleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, - 18
Ünlü, T.S., Ünlü T. (2009). İstasyondan Fenere Mersin. MTSO Mersin Kitapları Di- zisi 1.
Zeren, Z. (2021). Çok Merkezli Yeni Dünya ve Kentsel Ağın Düğüm Noktaları: Yük- sek Hızlı Demiryolu Sistemi ve Yüksek Hızlı Tren İstasyonları. Mimarlık Dergisi 420.49-53.
URL1 https://tr.wikipedia.org/wiki/Ba%C4%9Fdat_Demiryolu . Erişim Tarihi: 15.04.2021.
URL2 https://de.statista.com/statistik/daten/studie/13357/umfrage/anzahl-der- bahnhoefe-im-besitz-der-db-ag/ Erişim Tarihi: 10.04.2021.
URL3 https://bilgi90.com/post/t%C3%BCrkiye-cumhuriyeti-snrlar-i%C3%A7inde- osmanl.p23838 Erişim Tarihi: 10.04.2021.
URL4 https://1928.tagesspiegel.de/ Erişim Tarihi: 1.04.2021. URL5 https://www.google.com/maps Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL6 https://de.wikipedia.org/wiki/Berlin_Lehrter_Bahnhof Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL7 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Straube-Plan_Berlin_1910.jpg Eri- şim Tarihi: 1.04.2021.
URL8 https://en.wikipedia.org/wiki/James_Hobrecht Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL9 Hermann Jansen Çalışmaları https://architekturmuseum.ub.tu-berlin.de/index. php?p=51&SID=16322604105261 Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL10 Büyük Berlin Kuzey Güney Aksı 1937 -Albert Speer Planı 3D Yeniden Yapı- lanma http://www.quondam.com/38/3802j.htm Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL11https://www.reddit.com/r/MapPorn/comments/dzpnw1/berlin_to_world_ca- pital_germania_albert_speers/ Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL12 Büyük Berlin Kuzey Güney Aksı 1937 -Albert Speer Planı 3D Yeniden Yapı- lanma http://www.quondam.com/38/3802j.htm Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL13 Spreebogen'in Parlamento Bölgesi için Ana Planı. http://www.sergiopascolo- architects.com/team-showcase/berlinspreebogen/ Erişim Tarihi: 7.04.2021.
URL14 https://www.competitionline.com/de/ergebnisse/16986 Erişim Tarihi: 1.04.2021.
URL15 Archıtekturführungen in Hamburg https://www.a-tour.de/en/urban- planning-competition-for-the-extension-of-hamburgs-main-station/ Erişim Tarihi: 7.04.2021.
URL16 Hafencity https://www.hafencity.com/ Erişim Tarihi: 7.04.2021. URL17 https://www.tektonika.com.tr/detail?id=237 Erişim Tarihi: 17.04.2021. URL18 http://www.atasarim.com.tr/tr Erişim Tarihi: 17.04.2021.
URL19 https://www.arkitera.com/proje/esdeger-odul-caps-tevfik-sirri-gur-stadyumu- ile-camlibel-limani-fikir-projesi-yarismasi/ Erişim Tarihi: 17.04.2021.
URL20 https://www.arkitera.com/yarisma/cumhuriyet-meydani-ve-ataturk-caddesi- camlibel-kentsel-tasarim-yarismasii1/ Erişim Tarihi: 17.04.2021.
URL21 Potsdamer-Anhalter-Dresdner-Bahnhof https://de.wikipedia.org/wiki/ Datei:Potsdamer-Anhalter-Dresdner-Bahnhof_BusB1877sw.png
