Kentsel Morfolojinin Oluşmasında Tasarım Yarışmalarının Etkisi: Antalya Örneği

Özet

Antalya, özellikle 1980 yılı sonrası artan turizm ve kentleşme baskısı ile sosyal, ekonomik ve mekânsal olarak hızlı bir değişim ve gelişime konu olmuştur. Bu nedenle, kentin dönüşüm ve gelişimi, çeşitli planlama ve kentsel tasarım yarışmalarıyla elde edilen proje çalışmaları ile yönlendirilmeye çalışılmıştır. Antalya’nın günümüz itibari ile karakteristik olarak algılanan kent dokusu büyük ölçüde 1960’lı yıllardan önceki plan uygulamaları ile ortaya çıkmıştır. 1980’lerden sonra yaşanan hızlı nüfus ve yoğunluk artışı sonucunda ise geçmişteki toplumsal yaşam ve mekânsal kullanımlar önemli değişime uğramış ya da ortadan kalkmıştır. Bunun sonucunda ise kamusal mekânda kesinti ile özellikle turizm yerleşimlerinde ithal örneklere yönelmek gibi uygulamalar sonucunda kent kimliği yitirilmiştir. Antalya’nın ilk kent planlama çalışması 1955 yılında yarışma ile elde edilen ve 1957 yılında İmar ve İskân Bakanlığı tarafından onaylanan plandır. Bu planda, kentin morfolojisi plan kararları ile kontrol altında tutulurken, 1980 yılından sonra onaylanan planlar ile kentin dönüşümü ve gelişimi denetlenmeye çalışılmıştır. Bu dönemde üretilen planlama çalışmalarının niteliği yüksek olması yanında uygulamadaki görüntü bu kararların denetlenemediği ve uygulamaya geçirilemediği, sonuç itibariyle planlama disiplininin sağlanamadığıdır. Bu bağlam içerisinde Antalya, ülkemizde kentsel tasarım ve mimari proje yarışması düzenleyen kentlerin başında gelmektedir. Bu süreçte düzenlenen yarışmaların en önemlisi 1990 yılındaki Antalya kent merkezi içinde bulunan Kale Kapısı ve Çevresi Kentsel Tasarım Yarışması’dır. Yarışma projesi ile kent merkezinin morfolojisini biçimlendiren ve buna yönelik tasarım ilke ve siyasalarını ortaya koyan bir süreç tanımlanmıştır. Bu çalışmada, Antalya’da kent morfolojisinin değişimi ve bu değişimde yarışmalar (1957-1990) ile elde edilen kentsel planlama ve tasarım projelerinin katkısı irdelenmektedir. Yarışmaların kentsel dokunun oluşumuna yönelik bir amaç ve programının varlığı sorgulanırken; uygulama şansı bulan projelerin kentsel dokuya etkisi tartışılmaktadır.