Başkent Olma Sürecinde Çeper Kuşak Alanlarının Okunması: Ankara Örneği
Anahtar Kelimeler:
Ankara- Çeper kuşak alanları- Kentsel değişim- Kentsel morfolojiÖzet
Başkentler, tarihi ve kültürel değerleri başta olmak üzere taşıdıkları bir dizi karakteristik nitelik ile birlikte ülkelerin simge kentlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Simge kent olma sırasında gelişim ve dönüşüm sürecine giren başkentler, morfolojik olarak birçok değişime tanıklık ederler. Başkent ilan ediğinde aynı zamanda morfolojik değişimin öznesi olan ve bir Anadolu kasabası olmasının öncesinde bir Roma kenti olan Ankara’nın sahip olduğu tarihi geçmiş, bölgenin önemini göstermekte ve kentsel izleri taşıyan alanların varlığına işaret etmektedir. Bölgenin sahip olduğu kentsel izler, başkent olma sürecinde değişmeye başlamıştır. Bu bağlamda, kentin tarihi altyapısından izler taşıyan çeper kuşak alanları, Ankara’nın sahip olduğu kentsel değerlerin sürdürülebilmesi için önem taşımaktadır. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanıyla birlikte gelişen ve dönüşen Ankara’nın, kentsel çeper kuşaklarının morfolojik açıdan incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışma, cumhuriyetin ilanından sonra Ankara kentindeki çeper kuşakların oluşumu ve değişimini, kentsel planlar üzerinde incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada incelenen temel soru, Ankara için yapılan ve öngörülen süreyi tamamlamış ve tamamlamadan rafa kaldırılmış planlar doğrultusunda Ankara’nın çeper kuşaklarının nasıl değişim gösterdiğidir. Çalışma kapsamında, 1924 öncesi Ankara haritası, Lörcher Planı, Jansen Planı, Yücel-Uybadin Planı, Ankara 1990 Nazım Planı ve 2023 Master Plan analiz edilmiştir. Bu analize yönelik olarak geliştirilen çalışmanın yönteminde, tarihi harita ve planlar QGIS programında işlenerek sayısallaştırılmıştır. Harita ve plandan okunan veriler QGIS ortamında çakıştırılarak çeper kuşakların mekânsal değişiminin incelenmesi hedeflenmektedir. Çalışmanın sonucu olarak, çeper kuşak alanları için nasıl bir gelecek öngörüldüğü morfolojik olarak değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler sonucunda, uygulanan ve uygulanması planlanan ancak geçerliliğini kaybeden planlar doğrultusunda çeper kuşaklar için geliştirilen güçlü bir stratejinin olmadığı sonucuna varılmıştır. Ankara’nın başkent olma sürecinde şehirleşme baskısı sonucunda çeper kuşakların bazı alanlarda kaybolduğu bazı alanlar da ise karakterini değiştirdiği gözlemlenmiş ve günümüze kadar ulaşan çeper kuşakların yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu saptanmıştır. Bu çalışmanın, Ankara’nın çeper kuşak alanlarının sahip olduğu önemi vurgulayacağı ve yok olma tehlikesi olan çeper kuşakların korunmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Ankara Büyükşehir Belediyesi (ABB). (2007). 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı Raporu. https://www.ankara.bel.tr/ankara-buyuksehir-belediyesi-nazim-plan
Barke, M. (1974). The changing urban fringe of Falkirk: some morphological implications of urban growth. Scottish Geographical Magazine, 90(2), 85-97. https://doi.org/10.1080/00369227408736277
Barke, M. (1982). Updating urban geography: Beyond the urban growth map: suggestions for more analytical work in urban morphology. Teaching Geography, 7(3), 111-115.
Barke, M. (1990). Morphogenesis, fringe belts and urban size: an exploratory essay. İçinde Slater, T. R. (Ed.) The built form of Western cities (ss. 279-299). Leicester University Press, Leicester.
Başa, Ş. (2012). Şehircilik ve İmar Tarihinden Bir Sayfa: Ankara Şehri İmar Müdüriyeti. Denetim Dergisi, 25(117), 67-71.
Cengizkan, A. (2002). Kurgu, Tasarım ve Kullanım: Cumhuriyet Dönemi Kamusal Mekanları İçin Bir Çalışma Programı. İçinde Sargın, G. A. (Ed.), Başkent Üzerine Mekân-Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri (ss.215-243). İletişim Yayınları, İstanbul.
Cengizkan, A. (2010). Türkiye için Modern ve Planlı bir Başkent Kurmak: Ankara 1920-1950. Goethe-Institut. https://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/geb/sta/trindex.htm
Cengizkan, A. (2018). Ankara’nın ilk planı: 1924-1925 Lörcher Planı: Kentsel mekân özellikleri, 1932 Jansen Planı’na ve bugüne katkıları ve kalıntıları (2. baskı). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Conzen, M. P. (2009). How cities internalize their former urban fringes: a cross-cultural comparison. Urban Morphology, 13(1), 29-54. https://doi.org/10.51347/jum.v13i1.3946
Conzen, M. P., Gu, K., & Whitehand, J. W. R. (2012). Comparing Traditional Urban Form in China and Europe: A Fringe-Belt Approach. Urban Geography, 33(1), 22-45. https://doi.org/10.2747/0272-3638.33.1.22
Conzen, M. R. G. (1960). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis. The Institute Of British Geographers, 27.
Conzen, M. R. G. (1969). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis (2. Baskı). The Institute Of British Geographers, 27.
Ducom, E. (2003). Fringe belts and planning: a French example. Urban Morphology 7(2), 103-104. DOİ
Gu, K. (2010). Exploring the fringe belt concept in Auckland: An urban morphological idea and planning practice. New Zealand Geographer, 66(1), 44- 60. https://doi.org/10.1111/j.1745-7939.2010.01169.x
Günel, G., & Kılcı, A. (2015). Ankara Şehri 1924 Haritası: Eski Bir Haritada Ankara’yı Tanımak. Ankara Araştırma Dergisi, 3(1), 78-107. https://doi.org/10.5505/jas.2015.47966
Hazar, D., & Kubat, A. S. (2015). Fringe belts in the process of urban planning and design: Comparative analyses of Istanbul and Barcelona. A/Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 12(1), 115-125.
Hazar, D., & Özkan, S. P. (2020). Çeper Kuşakların Kamusal ve Ekolojik Değeri: İzmir Askeri Alanlar Örneği. Kent Akademisi, 13(1), 10-21 . https://doi.org/10.35674/kent.683558
Hopkins, M. I. (2012). The ecological significance of urban fringe belts. Urban Morphology, 16(1), 41-54. https://doi.org/10.51347/jum.v16i1.3967
Kubat, A. S. (2019). Exploring the Fringe-Belt Phenomenon in a Multi-Nuclear City: The Case of Istanbul. Iconarp International Journal of Architecture and Planning, 7(Special Issue), 95-134. https://doi.org/10.15320/iconarp.2019.83
Kubat, A. S., & Gumru, B. (2014). Investigating the fringe belt concept: The case of Istanbul, Turkey. 21th International Seminar On Urban Form (ISUF), University of Porto, Porto.
Kubat, A. S., & Hazar, D. (2018). İstanbul’un Çeper Kuşak Gelişim Süreci. II: Kentsel Morfoloji Sempozyumu: ‘Değişkent’ Değişen Kent, Mekân ve Biçim, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
Louis, H. (1936). Die geographische Gliederung von Gross-Berlin. Länderkundiche Forschung: Festschrift zur Vollendung des sechzigsten Lebensjahres Norbert Krebs (Engelhorn, Stuttgart) 146-71.
Parkes, D. N., & Thrift, N. J. (1980). Times, Spaces, and Places; A Chronogeographic Perspective. New York: John Wiley and Sons.
Uğuz, E. (2008). Transformation of Collective Memory in The Case of Ankara Atatürk Boulevard. (Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Ankara). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=1aj6pTQLYh1BLFWc_3kX_g&no=pHG5moQy_yej8qNUf9ChkQ
Ünlü, T. (2012). Commercial development and morphological change in Mersin from the late nineteenth century to the mid-twenties: modernization of a mercantile port of exchange in the Eastern Mediterranean. Planning Perspectives, 27(1), 81-102. https://doi.org/10.1080/02665433.2012.629816
Ünlü, T. (2013). Thinking about urban fringe belts: a Mediterranean perspective. Urban Morphology, 17(1), 5-20. https://doi.org/10.51347/jum.v17i1.2884
Vilagrasa, J. (1990). The fringe-belt concept in a Spanish context: the case of Lleida. İçinde Slater, T. R. (Ed.) The built form of Western cities (ss. 300-308). Leicester University Press, Leicester.
Whitehand, J. W. R. (1967). Fringe belts: a neglected aspect of urban geography. Transactions of the Institute of British Geographers, 41, 223-233. https://doi.org/10.2307/621338
Whitehand, J. W. R. (1988). Urban fringe belts: Development of an idea. Planning Perspectives, 3(1), 47-58. https://doi.org/10.1080/02665438808725651
Whitehand, J. W. R. (2005). Urban Morphology, Urban Landscape Management and Fringe Belts. Urban Design, 93, 19-21.
Whitehand, J. W. R., & Gu, K. (2017). Urban fringe belts: evidence from China. Environment and Planning B: Planning and Design, 44(1), 80–99. https://doi.org/10.1177/0265813515608849
Whitehand, J. W. R., & Morton, N. J. (2003). Fringe belts and the recycling of urban land: an academic concept and planning practice. Environment and Planning B: Planning and Design, 30(6), 819-839. https://doi.org/10.1068/b12997
Whitehand, J. W. R., & Morton, N. J. (2004). Urban morphology and planning: the case of fringe belts. Cities, 21(4), 275-289. https://doi.org/10.1016/j.cities.2004.04.001
Yılmaz, M., & Terzi, F. (2015). Çeper Kuşakların Mekânsal Büyüme Üzerindeki Etkisi: Bursa. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, Mersin Üniversitesi, Mersin, Türkiye.
Ek Dosyalar
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 İrem Duygu Tiryaki- Ayşe Sema Kubat
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
