Bir Kentsel Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı Yerleşiminde Turizm ve Markalaşma Çerçevesinde Kırsal Morfolojiyi Anlamak: Afyonkarahisar Ayazini Örneği
Anahtar Kelimeler:
Ayazini (Afyonkarahisar)- Kırsal morfoloji- Kültürel ve doğal miras- Markalaşma- TurizmÖzet
Bir yerin markalaşma stratejilerinin belirlenebilmesi ve başarıya ulaşabilmesi için sahip olduğu kültürel ve doğal mirasın sürdürülebilir bir şekilde korunması ve yönetilmesini sağlayabilmek gerekir. Mirası korumak ve yönetebilmek için de mirası çeşitli boyutlarıyla anlamak gerekir ki bu boyutlardan birisi olan yerleşim morfolojisi mirasın betimlenmesinde bir aşama olarak önemlidir. Hele ki UNESCO Geçici Dünya Mirası kaynaklı Üstün Evrensel Değere sahip bir kırsal yerleşimin, turizm ve markalaşma çerçevesinde ortaya koyacağı uygulamalarında yerleşimin morfolojisini anlamak önemlidir. Bu doğrultuda bu çalışmanın amacı kültürel ve doğal miras alanlarını bir arada kapsayan kırsal bir yerleşimin, turizm ve markalaşma stratejileri geliştirme sürecinde yerleşmenin morfolojisini anlamanın önemini göstermektir. Bu çerçevede I. Derece Arkeolojik Sit, Kentsel Arkeolojik Sit ile I. Derece Doğal Sit alanlarını kapsayan, Dağlık Frig yerleşimleri kapsamında UNESCO Geçici Dünya Miras Listesi’nde yer alan Afyonkarahisar ili, İhsaniye ilçesi, Ayazini Köy yerleşimi, çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Ayazini yerleşimi, Frig, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine kadar uzanan ve sonrasında Türk yapılarına ait izleriyle günümüze gelmiş kırsal bir yerleşmedir. Çalışma kapsamında Ayazini yerleşiminde, M.Ö. 600’lerden günümüze dek olan bir süreçte, kültürel ve doğal mirasa konu bir kırsal mekânın biçimlendirilmesi süreçleri, morfolojiye dayalı bir araştırma aracılığıyla tarihsel dönemler ve kaya oyma mekânlar ile gerçekleştirilen form-işlev ilişkileri üzerinden incelenmektedir. Dolayısıyla, öncelikle “morfoloji bilimsel alanı” kırsal bağlamda, kültürel ve doğal miras, turizm ve markalaşma çerçevesinde araştırılmakta, ardından Ayazini yerleşimi bağlamında morfolojik olarak mekânın biçimlendirilmesi ve mekân-insan ilişkisinin değişimi kapsamında yapılan (i) Ayazini Yerleşiminin Geniş Bağlamındaki (Dağlık Frigya) Önemi (tarihsel-coğrafi-konumsal-ilişkisel analiz) ve Dağlık Frigya Morfolojisi, (ii) Ayazini Yerleşiminin Doğal ve Kültürel Miras Bağlamındaki Çevre Analizi, (iii) Ayazini Yerleşimi Çok Katmanlılığı ve Çok Yönlülüğü Bağlamında Tarihsel Dönem Analizi ve (iv) Ayazini Yerleşimi Kaya Oyma Mekânları Bağlamında Aktör (Kullanıcı)-Zaman-İşlev-Form İlişkisi ve Değişimi Analizi doğrultusundaki bulgular, “turizm ve markalaşma” çerçevesinde irdelenmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Akgün, A. A., Kürkçüoğlu, E., & Akay, M. (2018). Türkiye’de Kırsal Morfoloji ve Değişen Doku Tipolojilerinin Çözümlenmesi. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 623-634, İstanbul, Türkiye.
Aklanoğlu, F. (2008). Termal Turizm ve Afyon-Gazlıgöl Örneği. Social Sciences, 3(1), 83-92. https://doi.org/10.12739/10.12739
Ayazini Metropolis Tabelası. (2023).
Bozdağ, M. (2009). Afyonkarahisar Frig Vadisi İhsaniye. Afyonkarahisar Valiliği Yayın No: 30. Hancıoğlu Ofset Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti., Afyonkarahisar.
Coğrafya Harita. (2022). Türkiye Yer Şekilleri Haritası. http://cografyaharita.com/haritalarim/2bturkiye-yer-sekilleri-haritasi1.png Son erişim tarihi: 30.04.2023
Çelik, M. Y., & Ergül, A., (2018). Pore Characterization of Volcanic Tuffs Used as Building Stone in Afyonkarahisar (Turkey). Politeknik Dergisi, 21(1), 101-112https://doi.org/10.2339/politeknik.385929
Çelik, M. Y., & Sel, H. (2008). Afyondaki Tarihi Çeşmelerde Doğal Taş Kullanımı ve Restorasyonu. MERSEM’2008 TMMOB Maden Mühendisleri Odası Türkiye VI. Mermer ve Doğaltaş Sempozyumu, 39-59, Afyonkarahisar, Türkiye.
Çelik, M. Y., & Tığlı, R. (2019). Afyonkarahisar Yöresinde Yapı Taşı Olarak Kullanılan Tüflerin Karakterizasyonu ve Tuz Kristallenmesine Dirençlerinin İncelenmesi. Scientific Mining Journal, 58(3), 197-209. https://doi.org/10.30797/madencilik.620706
Çetinkaya, D. M., & Erdoğan, E. (2018). Yerel Peyzajlar ve Koruma Sorunları: Kapadokya Örneği. Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(29), 3872-3880. DOI: 10.26450/jshsr.842
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü. (2017). Frigya Vadileri Doğal Sit Alanları kapsamında Eylem Planları ve Tasarım Rehberi.
Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, Afyonkarahisar Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Müdürlüğü. (2023). Doğal Miras Verileri Arşivi.
Dönmez, A. (2018). Frigya Vadileri Broşürü. FRİGKÜM. http://www.haritalar.web.tr/kutahya /turistik_kutahya_ve_frig_vadisi_haritasi.htm Son erişim tarihi: 30.04.2023
Egeplan Planlama Ltd. Şti. (2011). Afyonkarahisar Frig Vadisi Koruma Amaçlı İmar Planı ve Araştırma Dosyası.
Ekiz, E. (2015). Jeopark Potansiyeli Açısından Ayazini Köyü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyonkocatepe Üniversitesi, Türkiye.
Ekiz, E., & Yazıcı, H. (2016). Termal Turizmde Farklı Bir Destinasyon: Jeoturizm (Afyonkarahisar Örneği), Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 8(1), 67-81. https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale-detay&Alan=&Id=AWlXMhrJV_NiHlSgzr1M
Erol, G. (2021). Yaratıcı Turizm: Kapadokya Bölgesine Yönelik Durum Değerlendirmesi ve Öneriler. Yönetim, Ekonomi ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi. 5(2), 111-126. DOI: 10.29226/TR1001.2020.253
Evcim, S. (2016). Frigya Bölgesi’nde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(3), 861-876. https://dergipark.org.tr/en/pub/odusobiad/issue/26332/280114
Google Sözlük. (2023). Pitoresk. https://www.google.com/search?q=pitoresk+nedir&oq=pitoresk &aqs=chrome.2.69i57j35i39j35i39i650j0i512l7.4447j0j15&sourceid=chrome&ie=UTF-8 Son erişim tarihi: 30.04.2023
Güngör, Ş., & Uysal, A. (2019). Film Turizmi: Popüler Kültür Aracı Olarak Film ve Dizilerin Nevşehir İli Turizm Faaliyetlerine Etkisi. lnternational Journal of Geography and Geography Education, (39), 189-202. https://doi.org/10.32003/iggei.489920
ICOMOS. (2010). Rock Art: Pre-nomination Guidelines. http://openarchive.icomos.org/id/eprint/268/1/ICOMOS_Rock_Art_Guidelines_2010_EN.pdf Son erişim tarihi: 30.04.2023
ICOMOS. (2017). ICOMOS-IFLA Principles Concerning Rural Landscapes As Heritage. GA 2017 6-3-1–Doctrinal Texts Ver.30/07/2017. https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/General_Assemblie s/19th_Delhi_2017/Working_Documents-First_Batch-August_2017/GA2017_6-3-1_RuralLandscapesPrinciples_EN_final20170730.pdf Son erişim tarihi: 14.01.2023
ICOMOS. (2018-a). Diğer Uluslararası Bildirgeler. http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Dige ruluslararasibildirgeler&dil=tr Son erişim tarihi: 30.04.2023
ICOMOS. (2018-b). ICOMOS. http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomos&dil=tr Son erişim tarihi: 30.04.2023
Iran Chamber Society. (2023). Royal Road. https://www.iranchamber.com/history/achaemenids/roya l_road.php Son erişim tarihi: 30.04.2023
İçlek, G., Gül, A., & Metin, K. (2017). Ayazin Örenyeri’nin Eko Turizm Açısından Değerlendirilmesi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, No.3, 145-159. https://acikerisim.sdu.edu.tr/ha ndle/123456789/68259
İçlek, G. (2019). Afyonkarahisar Ayazin Ören Yerinin (Metropolis) Sürdürülebilir Turizm Potansiyeli Açısından Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi.
İçlek, G., & Gül, A. (2021). Ayazini Örenyeri Kültürel Miras Değerlerinin GZFT Analizi ile Değerlendirilmesi. İçinde Çobanoğlu, C., Günlü Küçükaltan, E., Tuna, M., Başoda, A., & Doğan, S. (Eds.). (2021). Daha İyi Bir Dünya İçin Turizm [Tourism for a Better World], No: 1, 194-203. https://www.doi.org/10.5038/9781955833028
İller Bankası A.Ş. (2002-2006). 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı.
Kentsel Strateji. (2016). Frig Vadisi Kültür ve Tarih Atlası. Afyonkarahisar İl Özel İdaresi Yayını, Afyonkarahisar. https://kentselstrateji.com/proje/frig-vadisi-kultur-turizm-atlasi/
Kızılkuşak, R. T., & Şahin Güçhan, N. (2022). Erken Dönem Osmanlı Kırsal Yerleşim Örneklerinden Cumalıkızık Üzerine Morfolojik Bir Okuma. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, 209-229. https://tnum.org.tr/index.php/tnum/article/view/102
Koç, E. (2022). “Ayazini Yerleşmesinde Fotoğraflama”.
Koç, E. (2023). “Ayazini Yerleşmesinde Fotoğraflama”.
Kuşçu, M., & Yıldız, A. (2001). Ayazini (Afyon) Tüflerinin Yapı Taşı Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması. Türkiye III. Mermer Sempozyumu MERSEM, 85-98, Afyonkarahisar, Türkiye.
Kültür ve Turizm Bakanlığı (2007). Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı 2007-2013. https://www.ktb.gov.tr/TR-96696/turkiye-turizm-stratejisi.html Son erişim tarihi: 30.04.2023
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. (2015). Dağlık Frigya Vadisi (Kütahya, Afyon ve Eskişehir) [2015]. https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-137898/daglik-frigya-vadisi-kutahya-afyon-ve-eskisehir-2015.html Son erişim tarihi: 30.04.2023
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Eskişehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü. (2023). Kültürel Miras Verileri Arşivi.
Mazlum, S., Mazlum, F., Çoban, G., & Okuyucu, Ş. E. (2021). Ayazini Metropolisi’nde Sivil Mimarlığın Yeniden İşlevlendirme Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme. 3. Turizmde Mimarlık ve Kültürel Miras Kongresi. Safranbolu, Türkiye.
Olcay Uçkan, B. Y. (2010). Giriş. İçinde Y. Olcay Uçkan (Ed.), Frigya (Phrygia) Bölgesi Kaya Kiliseleri (ss. 9-16). Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Yayını, Eskişehir. ISBN: 978-605-66332-8-7.
Özhancı, E. (2021). Koruma Statüsüne Sahip Kentsel Periferik Peyzajın, Peyzaj Değeri ve Ekoturizm Potansiyeli Açısından Analizi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(2), 253-265. https://doi.org/10.25308/aduziraat.954433
Özdemir, M. A., Kaymak, H., & Kulaksız, E. E. (2022). Inventory of Geomorphosites and Cultural Assets for the Development of Tourism in the Ayazini Region of the Mountainous Phrygia (Afyonkarahisar Turkey). Geoheritage. https://doi.org/10.1007/s12371-022-00782-w
Öztaşkın, M. (2010). Frigya (Phrygia) Bölgesi Bizans Dönemi Tarihi Coğrafyası. İçinde Y. Olcay Uçkan (Ed.), Frigya (Phrygia) Bölgesi Kaya Kiliseleri (ss. 17-25). Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Yayını, Eskişehir. ISBN: 978-605-66332-8-7.
Sarı, H. (2013). Frig Yolu Rehber Kitap (1. baskı). Öncü Basımevi, Ankara. ISBN:978-605-86778-4-5
Semerci, F., Eroğlu, B., & Demiroğlu, B. (2020). Kırsal Alan Yerel Kimliklerinin Oluşum ve Gelişimine İç ve Dış Dinamiklerin Etkisi: Babayakup Köyü Örneği. Humanities Sciences. https://dergipark.org.tr/tr/pu b/nwsahuman/issue/57554/791468
Süvari, A., Okuyucu, Ş. E., & Çoban, G. (2022). Color Mapping of the Building Façades in the Historical Urban Fabric: The Ayazini Village Civil Architectural Examples. Color Research & Application, 47(4), 966-979. https://doi.org/10.1002/col.22765
Solmaz Şakar, F. (2022). Kapadokya Doğal ve Kültürel Miras Alanlarının Koruma Tarihi. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 0 (26), 11-30 https://doi.org/10.22520/tubaked2022.26.001
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü. (2023). Parsel Sorgu. https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/
Taşkıran, R. S. (2018). Anadolu’da Anıtsal Kaya Mimarisinin Genel Gelişimi; Adamkayalar Örneği. Uluslararası Erdemli Sempozyumu. Mersin, Türkiye.
Timur, B. E., & Kevseroğlu, Ö. (2022). Kaya Oyma Geleneğinin İzinden Kırsal Morfolojiyi Anlamak: Kayseri Koramaz Vadisi Örneği. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 315-332, İstanbul, Türkiye.
Tulay, A. S. (2022). Güzel Frigya. İçinde A. S. Tulay & M. Uyan (Eds.), Frigya Arkeoloji-Mitoloji Frig Vadileri (ss. 17-207). Afyonkarahisar İl Özel İdaresi Yayınları No: 2. Hazer Baskı, Afyonkarahisar.
TÜİK. (2022). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr Son erişim tarihi: 30.04.2023
Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı (2023). Anasayfa. https://tnum.org.tr/index.php/tnum Son erişim tarihi: 09.02.2023
Uyan, M. (2022). Frig Vadileri. İçinde A. S. Tulay & M. Uyan (Eds.), Frigya Arkeoloji-Mitoloji Frig Vadileri (ss. 208-489). Afyonkarahisar İl Özel İdaresi Yayınları No: 2, Hazer Baskı, Afyonkarahisar.
UNDP Türkiye. (2023). Sürdürülebilir Kalkınma için Küresel Amaçlar. https://www.kureselamaclar.org /amaclar/surdurulebilir-sehirler-ve-topluluklar/ Son erişim tarihi: 11.04.2023
UNESCO. (2005). Vienna Memorandum on “World Heritage and Contemporary Architecture - Managing the Historic Urban Landscape” and Decision 29 COM 5D. https://whc.unesco.org/en/documents/5965 Son erişim tarihi: 11.04.2023
UNESCO. (2011). Tarihî Kentsel Peyzaja İlişkin Tavsiye Kararı. http://www.unesco.org.tr/Pages/590/176 Son erişim tarihi: 11.04.2023
UNESCO. (2021). Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. https://whc.unesco.org/en/guidelines/ Son erişim tarihi: 11.04.2023
UNESCO. (2022). Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme. https://www.unesco.org.tr/Pages/161/177 Son erişim tarihi: 11.04.2023
UNESCO. (2023). Mountainous Phrygia. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6040/ Son erişim tarihi: 27.01.2023
Üstüner, M., & Turgut Gültekin, N. (2022). Yer Altı ile Yer Üstü Yerleşimlerde Morfolojik Süreklilik: Kapadokya Derinkuyu Örneği. II. Mimarlık ve Kent Araştırmaları Konferansı.
Ek Dosyalar
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Evrim Koç
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
