Samsun’da Evin İstisnai Halleri: Kuyu Sokak ve Çevresindeki Bahçeli Evler

Özet

Kadıköy, Samsun’un İlkadım İlçesi’nde yirminci yüzyılın ikinci yarısında şekillenmeye başlayan, dönemin kırsal şimdinin ise bir kent içi mahallelerinden biridir. Kadıköy’ü bir mahalle hüviyetine büründüren ilk yerleşimler 1960’lı yıllarda, kırdan gelen göçler ile Kuyu Sokak ve yakın çevresinde şekillenmiştir. Hızlı kentleşme baskısının henüz hissedilmediği bu dönemde, mahallenin genel karakterini, bahçeli az katlı konutlar meydana getirir. Kuyu sokak ve yakın çevresindeki durum böyleyken çeperde ise daha geniş bahçe ve tarlalar yer alır. 1980’li yıllardan itibaren merkezden çeperlere doğru plansız büyüyen İlkadım ilçesi, Kadıköy’de yüksek katlı ve sıkışık bir başka yapılaşma deneyimi daha ortaya çıkarır. Kuyu Sokak’ın az katlı, bahçeli, organik sokak dokulu, sokak- bahçe geçişleri, ortak kullanım alanları, yarı açık alanları gibi özellikleri ona paralel şekilde inşa edilen çok katlı ve sıkışık yapılaşmalar ile kıyaslandığında müstesna bir mahalle alt dokusu ortaya çıkarır. Kuyu Sokak üzerinde ortaya çıkan bu durum, geleneksel Anadolu kentinin mekânsal ve inşai arketipleri ile büyük benzerlikler içerir. Bu benzerlik, modern kentleşme pratiklerinin henüz nüfuz etmediği geleneksel konut ve yaşam biçimlerinin göç vasıtasıyla bu bölgeye aktarılıp uzun yıllar muhafaza edilmiş olmasıyla açıklanabilir. Kadıköy Mahallesi Kuyu Sokak ve yakın çevresinde müşahede edilen bu durum yaklaşık 2,5 hektarlık bir alan üzerinde inşa edilmiş toplam 122 konut üzerinde okunabilmektedir. Bu doğrultuda çalışmada, Kuyu Sokak ve çevresindeki yerleşimi, kentteki diğer bölgelerden belirgin bir biçimde ayırarak müstesna bir yapı ortaya koymasını sağlayan biçimlenmeler ve bunların geleneksel Anadolu şehir ve konut dokusundaki arketiplerinin ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Çalışma üç adımda gerçekleştirilmiş olup ilk aşamada geleneksel Anadolu şehrine ilişkin literatür taraması yapılarak şehrin genel morfolojik karakteri değerlendirilmiştir. Bu bağlamda; yeşil alanlar, kat yüksekliği, çatılar, ortak alanlar, yollar, yarı açık ve kapalı alanlar, vd. açılardan arketipler ortaya çıkarılmıştır. İkinci aşamada, alan analizleri ile Kadıköy Kuyu Sokak’ın morfolojik karakteri incelenmiştir. Üçüncü aşamada ise Kuyu Sokak ve çevresinde yer alan yapılar literatür taramasında belirlenen kavramlar üzerinden değerlendirilmiştir. Kuyu sokak özelinde korunan ve sürdürülen geleneksel mimari izler aynı zamanda kültürel bir sürekliliği de günümüze kadar taşınmasına yardımı olmuştur.