Kentsel Sit Alanlarındaki Çıkmaz ve Dar Sokakların Çocuk ve Yaşlılar için Güvenli Kamusal Mekân Olarak Değerlendirilmesi Potansiyelinin Ölçülmesi: Muğla Örneği

Özet

Çıkmaz ve dar sokaklar geleneksel Osmanlı kentlerinin özgün ögeleridir, kent morfolojisinde önemli yere sahiptirler. Çıkmaz sokak, girişi-çıkışı bir olan ve tarihsel süreç içerisinde mülkiyetin parçalanmasıyla ara parsellere erişimi sağlayan organik sokaklardır. Geleneksel dokulardaki dar, kıvrımlı sokaklar topografyaya uyum, yönelim, zamanının gereksinimleriyle oluşmuşlardır. Sokaklar kamusal mekânlar olarak görülürken çıkmaz sokaklar o sokağa açılan hanelerin özel alanı olarak algılanmaktadır. Avlu duvarları, konutlar, cumbalar, avlu kapıları gibi mimari ögeyle tarifli olan bu sokakların yaşatılması geleneksel dokuların korunması bağlamında önemlidir ancak günümüzde geleneksel dokulardaki demografik yapı, yaşamın gereksinimleri değişmektedir. Muğla il merkezinde bulunan kentsel sit alanı, antik dönemden günümüze yerleşim görmüş, Osmanlı Dönemi dokusunu karakteristik özellikleriyle günümüze taşıyan canlı mirastır. Dokuda yapılan gözlemlerde sokakları araçların işgal ettiği, sakinlerin (özellikle çocukların-yaşlıların) sosyalleşmek için kamusal mekân sıkıntısı yaşadıkları izlenmiştir. Araştırma konusu bu gözlemler üzerine çıkmaz ve dar sokakların yaşlı ve çocuklar için kamusal mekân olup olamayacağı üzerine başlamıştır. Literatürdeki çalışmalar ağırlıklı olarak çıkmaz sokaklardaki kullanım şeklini, sakinlerin bu alanlara verdikleri değeri tartışmakta; çıkmaz sokakların, kamusal mekân-özel mekân arasında geçiş mekânı olarak işlev gördüğünü belirtmektedir. Sokak sakinlerinin çıkmaz sokakları özel alanları olarak içselleştirdikleri ifade edilmektedir ancak çıkmaz ve dar sokakların kullanımında yaşlı ve çocuklara yönelik çalışmaların bulunmadığı izlenmektedir. Kentlerde çocuk ve yaşlıların yaşam alanlarının kalitesinin arttırılması çağdaş yaşamın gerekliliğidir. Bu sebeple araştırma konusu korunması gerekli kentsel sit alanlarında çıkmaz ve dar sokakların yaşlı ve çocuklar için kamusal mekan olarak düzenlenip düzenlenemeyeceği üzerine belirlenmiştir. Çalışma alanı olarak yaşayan, geleneksel dokusu olan Muğla kentsel sit alanındaki Saburhane Mahallesi seçilmiştir. Saburhane Mahallesi’ndeki çıkmaz sokaklar tespit edilmiş, haritada işaretlenmiştir.  Sokakların mimari özellikleri rölövesi alınarak plan-kesit-görünüş biçiminde belgelenmiştir. Sokaklarda sabah-öğle-akşam, haftaiçi-haftasonu gibi zamansal gözlem yapılmış, mevcut kullanım analiz edilmiş ve mahalle sakinleriyle anket yapılmıştır. Çalışma sonucunda çıkmaz ve dar sokakların yaşlı ve çocuklar için kamusal mekân olarak iyileştirilmesi konusunda potansiyel taşıdığı ortaya çıkmıştır. Uygulayıcı kurumlar için öneri paketleri oluşturulmuştur. Bu çalışma geleneksel konut dokularının yaşatılarak korunması çalışmalarına, özgün işlevlerini yitirmiş çıkmaz ve dar sokakların yaşlı ve çocuklar için yeniden işlevlendirilerek kullanılmasıyla katkıda bulunmayı hedeflemektedir.