Kampüs Morfolojisi: Bir Yaşam Alanı Olarak Üniversite Yerleşkelerinin Analizi
Anahtar Kelimeler:
üniversite kampüsleri- mekan dizim analizi- morfolojik analiz- kamusal mekan- eğitim yapılarıÖzet
Türkiye’deki üniversitelerin sayıları gün geçtikçe artmaktadır. 2014 yılı itibariyle, özel ve devlet üniversitelerinin sayısı 174 olmuştur ve bunların 104 tanesi devlet üniversitesidir. 2006 ve 2013 yılları arasında, sadece 7 yıl gibi kısa bir sürede, Türkiye’de 52 tane devlet üniversitesi ve 36 tane özel üniversite kurulmuştur. Üniversite sayılarının artışına paralel olarak, farklı dönemlerde üniversiteler için farklı mekansal modeller denenmiştir. Üniversitelerin yerleşim modellerine baktığımızda üç tip fiziksel model üzerinde kurulduklarını söyleyebiliriz; 1. farklı fakülteleri şehrin içinde ya da çeperinde dağılmış olan üniversiteler, 2. şehrin çeperinde tek kampüs üzerinde kurulmuş üniversiteler ve 3. şehrin dışında kendi kendine yeten tek bir kampüs olarak kurulmuş üniversiteler. Türkiye’de her ne kadar bu üç model uygulansa da, 90’lı yıllardan itibaren kurulan üniversitelere baktığımızda, yerleşim modeli olarak kentten uzakta ve kendi kendine yeten tek kampüs modelinin gittikçe daha çok önem kazandığını görürüz. Bugün, Türkiye’de 104 tane devlet üniversitesinin 59 tanesi tek bir kampüs modeline göre kurulmuştur ve ilginçtir ki 2000’li yıllardan sonra kurulan neredeyse her üniversitenin bir kampüs modeline göre tasarlandığını görmekteyiz. Kampüs modelinde yapılan üniversite alanları kendine özgü fiziksel bir düzene sahip, bir yandan birçok sosyal ve kültürel aktiviteler barındırması beklenen üniversite yerleşimleridir; diğer yandan konumları ile kullanıcılar için trafik, gürültü, kalabalık gibi şehrin yıldırıcı problemlerinden uzak “korunaklı bir yapılı çevre” oluşturma prensibiyle konumlanmışlardır. Aslında üniversite yerleşkelerini çevrelerinden koparan yapılı sınırlar, ulaşılabilirliği denetleyen farklı kontrol mekanizmalarının varlığı üniversite yerleşkelerinin herkese açık ve serbestçe ulaşılabilen alanlar olmalarına ve tam bir kamusallığın oluşmasına engel olmaktadır. Bir yandan da, üniversitelerin hem kendi bünyelerindeki öğrencilere ve çalışanlara, hem de kentlilere kamusal alanların ve kolektif deneyimlerin oluşmasına imkan veren mekanları sunmaları beklenmelidir. Bu ikilem, kente entegre üniversite yerleşimlerinden çok daha çarpıcı bir biçimde, kampüs modeline sahip üniversiteleri konuyu sorgulamaya elverişli kılmaktadır. Bu çalışma, literatürde göz ardı edilen Türkiye’deki kampüs üniversitelerinin mekansal organizasyonlarının analizi üzerine odaklanmaktadır. Türkiye’de kampüslerin yıllar içinde gelişimine baktığımızda, her ne kadar kampüslerin mekansal modelleri üzerinde bir genelleme yapmak çok kolay olmasa da, her dönemde belli mekansal prensiplerin uygulandığını söyleyebiliriz: 1950’li yıllara baktığımızda üniversitelerin genelde büyük kentlerin dışında ve kentle sınırları açıkça belirlenmiş, kendi iç kurgusu belli bir aks üzerinde tariflenen, eğitim yapılarının genelde alle, avlu gibi kamusal alanların etrafında kurgulandığı kampüs modelinden, 1980’li yıllarda genelde merkezi bir plana sahip ve merkezde anıtsal idari yapıların etrafında yerleşen eğitim yapıların olduğu kampüs modeline geçildiğini görmekteyiz. 2000’li yıllarda ise artık kente daha yakın ve kentle sınırlarını daha esnek olarak tarifleyen ve kentlinin de kullanabileceği büyük yeşil alanların etrafında bir arada planlanmış eğitim ve sosyal yapıların olduğu kampüs modellerinin tasarımı ön plana gelmektedir. Bu çalışmada, kampüsün mekansal kurgusunun üniversitedeki sosyal ve kamusal hayatı derinden etkilediği argümanından hareketle; 1950’lerde sadece eğitim mekanı olarak değil kamusal mekanlar olarak tasarlanan ODTÜ, Ege Üniversitesi, KTÜ ve Atatürk Üniversitesinin mekansal kurguları, ilk planları ile günümüzdeki son durumlarının güncel halihazırları üzerinden karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Kampüslerin mekansal okuması, mekan dizimi analizi ve morfolojik analiz yoluyla ve kentten erişim, yeşil alanların konumlanışı, eğitim yapılarının birbiriyle olan ilişkisi gibi kriterler üzerinden değerlendirilecektir.
İndirmeler
Referanslar
“Ankara’da Ortadoğu Teknik Üniversitesi,” Arkitekt 1965, V.3, s.320, s.108-115
Adhya, A., (2009) “Evaluating the Campus-Downtown The Spatial Configuration of Four College Towns”. In: D. Koch, L. Marcus and J. Steen (eds.) Proceedings of Seventh International Space Syntax Symposium; 8-11 June, Stockholm: KTH.
Barros, A. P. et al., (2009) Transport Mobility at the University of Brasilia, Brazil. In: D. Koch, L. Marcus and J. Steen (eds.) Proceedings of Seventh International Space Syntax Symposium; 8-11 June, Stockholm: KTH..
Bender ve Parman, (2005) “New Campuses for new Communities”. Places 17(1).
Calvo-Sotelo, P. C., (2010) ”The Concept of Educational Campus and its Application in Spanish Universities” CELE Exchange (8).
Chapman, M. P., (1999). The Campus at the Millennium: A Plea for Community and Place. Planning for Higher Education (27), 25-31.
Chapman, M. P. (2006) American Places: in Search of the Twenty-First Century Campus. Westport, CT: Praeger Publishers.
Christiaanse, K. (2004). “Campus to City: Urban Design for Universities”.
Coulson, J., P. Roberts, I. Taylor. (2010) University Planning and Architecture: The Search for Perfection. London: Routledge.
Cranz, G., Taylor, A. ve Broudehoux, A.M. (1997) “Community and Complexity on Campus” Places, 11(1): 38-51. Çubukçu, E. ve Işıtan-Niyazioğlu, Z. (2011) “Does Student Behavior Differ In Relation To Perception/Evaluation of Campus Environments? A Post-occupancy Research in Two University Campuses” Gazi University Journal of Science 24(3): 547-558.
Davis, M. and Davis, T. K. (1990) “An Urban Design Proposal for the University of Miami Campus Master Plan Competition” Journal of Architectural Education 43(4), 8-15.
Doshi, A.; Kumar, S. ve Whitmer, S. (2014) “Does Space Matter? Assessing the Undergraduate “Lived Experience” to Enhance Learning”. Planning for Higher Education Journal Vol 43 No 1 October– December: 1-20.
Erçevik, B. (2008). Üniversitelerde Sosyal Mekan Kullanımlarının İncelenmesi: Kent Üniversitesi, Kent İçi ve Kent Dışı Kampüsler (Master’s thesis). Yıldız Teknik University, İstanbul.
“Erzurum Atatürk Üniversitesi” 1965 Mimarlık, s.15, sy.28-31
Greene, M ve Penn, A. (1997) “Socio-spatial Analysis of Four University Campuses, the Implications of Spatial Configuration on Creation and Transmission of Knowledge”. Proceedings of the 1st international Space Syntax Symposium; London.
Harris, M. ve Holley, K (2008). “Constructing the Interdisciplinary Ivory Tower, The Planning of Interdisciplinary Spaces on University Campuses”. Society for College and University Planning. 34-43.
Hashimshony, R and Haina, J. (2006) “Designing the University of Future” Planning for Higher Education (Jan-March), 5–19.
Kerr, C. (1987) “A Critical Age in the University World: Accumulated Heritage versus Modern Imperatives” European Journal of Education 22, (2), 183-193.
Kruschwitz, C. (2010) Public Spaces of Universities: Types of Forms and their Urban Significances. Proceedings of the 17th International Seminar on Urban Form (20-23 Ağustos 2010), Institut Für Geographie, Hamburg.
Kumar, K. (2005) “The Need for Place” F. Smith, A., Webster (Ed.), The Postmodern University? Contested Visions of Higher Education in Society (pp. 27–36). Bristol: SRHE and Open University Press.
Larkham, P. (2000) “Institutions and Urban Form: the Example of Universities” Urban Morphology 4 (2), 63-77.
Muthesius, S. (2000) The Postwar University: Utopianist Campus and College. New Haven: Yale University Press.
Nunes, M. B. (ed.) (2007) Unb and Its Social Space. Proceedings of Sixth International Space Syntax Symposium;12-15 June, Istanbul. Istanbul: Space Syntax Laboratory
“Ortadoğu Teknik Üniversitesi” 1967 Mimarlık, s.43, sy.14-18
Schwander , C., Cohlert, C., Aras, R. (2012) CAMPUSANALYST. Towards a Spatial Benchmarking System for University Campuses. Proceedings of 8st International Space Syntax Symposium, 3-6 January 2012, Santiago.
Srouri, D. (ed.) (2005) Colleges of Cambridge: The Spatial Interaction between the Town and the Gown. Proceedings of Fifth International Space Syntax Symposium; 13-17 June, Delft. Delft: Space Syntax Laboratory
Temple, P. and Barnett, R. (2007) “Higher Education Space, Future Directions” Society for College and University Planning (Oct-Dec), 5-15.
Trigueiro, E., and Onofre, C. (2009) Finding Ways around the Campus: A Study to Support a New Signage System for a University Campus in Natal, Brazil. In: D. Koch, L. Marcus and J. Steen (eds.) Proceedings of Seventh International Space Syntax Symposium; 8-11 June, Stockholm: KTH.
Turner, P. (1984) Campus: An American Planning Tradition. Cambridge MA: MIT Press.
Whisnant, E. D. E. (1979) “The University as a Space and the Future of the University” The Journal of Higher Education, 50(4): 544–558.
Yanni, C. (2006) “Why all Campuses Need Public Places”. The Chronicle of Higher Education (21): 2.
Yaylalı-Yıldız, B., Czerkauer-Yamu, C., Çil, E. (2013) “Exploring the Effects of Spatial and Social Segregation in University Campuses, Iztech as a Case Study,” Urban Design International, 19 (2):125-143.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 Berna Yaylalı Yıldız- Ela Çil- Işın Can
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
