Kentsel Dokuyu Oluşturan Bileşenler Işığında Doku Çözümlenmesinde Farklı Yöntem ve Tekniklerinin Değerlendirmesi

Özet

Algılanan biçim, doğal yapının yönlendirdiği fiziksel ve sosyal yapının karşılıklı etkileşim halinde ortaya koyduğu örüntü/kompozisyon, olarak tanımlanan kentsel doku,  yerleşmelerin özgün karakterlerinin de belirleyicisidir. Kentsel dokuların algılanabilirliği, kompozisyonun doğal yapı bileşenleri ile uyumu ve yer/bağlam ilişkilerinin kurulmasının yanı sıra kültürel, kişisel yaşam biçimleri ile de doğrudan ilişkilidir. Kimlik değeri olan bir yerleşmenin temel ilkelerinden biri, dokusunun okunabilirliği ve imgelenebilirliğidir. Deniz yolu ile erişilen, bir iskelenin etrafında gelişmiş ada yerleşmeleri ile kıyı yerleşmelerinde formun ve dokunun imgelenmesi kolaydır. Gerek kısıtlı coğrafya ve belirgin, okunaklı sınırların varlığı (eşikler) gerekse deniz yoluyla yerleşmeye yaklaşırken, formun ve dokunun bütüncül algılanabilirliği bu kolaylığı sağlamaktadır. Bu çalışma kapsamında, İstanbul'un Anadolu Yakası Marmara Denizi açıklarında yer alan ‘Burgazada ve Kınalıada’ Yerleşmeleri ile Boğaziçi Köyleri’nden ‘Kuzguncuk ve Arnavutköy Yerleşmeleri’ örnekleri üzerinden doku analiz yöntemleri ve elde edilen çıkarımlar   değerlendirilmektedir.   Doku   analizlerinden   hareket   ilei;   kentsel   dokuyu oluşturan bileşenlerin sorgulanması, yerleşme kültürü izlerinin çözümlenmesi ve kimlik unsuru oluşturan doku bileşenlerinin saptanması ve bu sürece ilişkin yöntemleri irdelemek hedeflenmiştir. Çalışma kapsamında yerleşme dokusunu oluşturan bileşenler topoğrafya, iklim elemanları, peyzaj, mülkiyet, yol ağı, kamusal açık alanlar, ada ve parsel düzeni, yapı - parsel ilişkisi, yapı – yapı ilişkisi (meydan, sokak, avlu, ada ortası) üçüncü boyut, siluet, yapısal elemanlar (cephe, malzeme, renk, bezeme vb.) başlıklarında ele alınmıştır. Çalışma kentsel doku bileşenlerinin tanımlandığı kavramsal araştırmalara temellenen doğal yapı ve fizik mekân tespitleri ile sınırlandırılmıştır. Bu tespitlerden hareket ile İmaj (Lynch) ve Gestalt analizleri ile kimlik, siluet ve algılanabilirlik özelliklerinin yanı sıra doğal yapı (topoğrafya, iklim elemanları, peyzaj), yapılaşmış alanlar, işlev, kamusal açık alanlar (yol ağı, meydan, açık yeşil alanlar), mülkiyet ile biçimlenen yerleşme doku karakteristikleri farklı yöntemler ile sorgulanmıştır. Tespit tekniğinin yanı sıra doku özelliklerini algılamak üzere topoloji, eşgörüş, peyzaj analizleri ile 3. boyuta ilişkin verilerin belgelendiği sokak siluetlerinin değerlendirilmesi de analiz yöntemleri içinde kullanılmıştır. Sonuç olarak çalışma kapsamında iki temel hedefe ulaşılmaktadır. Öncelikli hedef doğal, fiziksel ve kültürel çevre bileşenlerinin yönlendirdiği yerleşme dokusunun okunmasında kullanılan yöntem ve teknikleri ortaya koymaktır. Bu bağlamda İstanbul Burgazada, Kınalıada Arnavutköy ve Kuzguncuk doku çözümleme çalışmalarında kullanılan  tekniklerin paylaşılması ve gelecekte yerleşmelerin fiziksel yapısını biçimlendirecek müdahalelerde dikkat edilmesi gereken ilkeler ve parametrelerin belirlenmesi de ikincil hedef olarak belirlenmiştir.