Gelenekselden Moderne Adana Kent Formu

Özet

Bir yerleşmenin fiziksel karakterini sokak, ada, parsel ve bina ölçeğinde irdelemek  amacıyla yapılan kentsel morfoloji araştırmaları, aynı zamanda yerleşmenin geçirdiği değişim ve dönüşümleri analiz ederek gelecek öngörüsünde bulunmaya da yardımcı olmaktadır. Bu doğrultuda planlı ya da plansız olarak kent ölçeğinde gerçekleştirilen her müdahalenin kentin fiziksel yapısına olan etkileri tespit edilebilmekte, kentin karakter bölgeleri ve bu bölgeler arasındaki ilişkiler sorgulanabilmektedir. Bu çalışma Seyhan Nehri üzerinde kurulmuş olan Adana'nın iki farklı bölgesine odaklanarak kentsel morfoloji bağlamında geleneksel ile modern arasındaki ilişkiyi irdelemekte ve yapılan müdahalelerin etkilerini araştırmaktadır. Geleneksel kent dokusundan planlanmış modern kent dokusuna geçiş süreci, 20. yüzyılın  ilk yarısında yaşayan kentlerden olan Adana'nın, kent formu, mekânsal karakteri, kent bileşenleri ve işlevsel değişimi yeterince araştırılmamıştır. Bu çalışmada Adana'nın 3. derece Arkeolojik Sit Alanı olarak belirlenmiş olan geleneksel kent merkezi ile 1930'larda Hermann Jansen tarafından hazırlanan imar planına uygun olarak inşa edilen, geleneksel kent merkezi ile demiryolu hattı arasında yer alan ve merkeze bitişik olarak planlanan alan karşılaştırılarak Adana kent formunun gelenekselden moderne nasıl bir değişim-dönüşüm gösterdiği incelenmiştir. Çalışmada analitik analiz yöntemi kullanılarak kentin geleneksel ve modern karakterdeki bölgelerinin sokak dokusu, dolu-boş oranı, yapı adası-parsel ilişkisi ve bina-parsel ilişkisi incelenmiş, her iki dokunun karakteristik özellikleri belirlenmiş ve karşılaştırılmıştır. Yapılan inceleme sonucunda geleneksel bölgedeki organik sokak dokusunun modern karakterdeki bölgede yerini ızgara plan şemasına bıraktığı, çıkmaz sokakların ortadan kaldırıldığı, amorf yapı adalarının dörtgen forma dönüştürüldüğü ve parsellerin birbirine yakın form ve boyutta oluşturulduğu, sokağa cepheli ve konumları itibarıyla sokağı tanımlayan yapı yerleşiminden ayrık nizam ve sokak cephesine mesafeli yerleşime geçildiği, parsel boyutlarının ve yapıların büyütüldüğü tespit edilmiştir. Geleneksel kent dokusu ile modern kent dokusu arasındaki söz konusu farklılıkların yanında, geleneksel kent dokusu içinde görülen bölgelemenin benzer biçimde ancak modern ihtiyaçlar doğrultusunda planlı modern alanda da benimsendiği, geleneksel dokuda iklim koşulları dikkate alınarak güneydeki avluya açılan yarı açık mekânlar varken, planlı modern alanda güneş ışığının kontrolü amacıyla parsellerin batıya bakan cephelerinde ağaçlandırma yapıldığı, yaya ve taşıt yollarının ayrılarak bölgede konforlu ve güvenli yaya dolaşımının öngörüldüğü anlaşılmaktadır. Çalışma kapsamında seçilen alanlarda son 60 yılda gerçekleştirilen imar müdahaleleri, yeni açılan yollar ve değiştirilen arazi kullanımı kararları ile bu değişikliklerin geleneksel kent merkezi ve 1940lı yıllarda inşa edilmeye başlanan modern alana etkileri de incelenmiştir. Yapılan müdahalelerin en olumsuz olanı birbiri ile bağlantılı olarak tasarlanan geleneksel kent merkezi ile planlı modern alanı birbirinden ayıran şehirlerarası karayolunun inşa edilmesidir. Bu müdahale ile kentin gelecekteki gelişme alanı da belirlenmiş ve geleneksel kent merkezi kentin yeni gelişen alanlarından koparılmıştır. Kent merkezi bütününde açılan yeni yollarla dokusal bütünlük zedelenmiş, yeni açılan yollar üzerinde yoğunluk artarken iç kısımlarda sokak dokusu kaybolmuştur. Planlı modern alanda ise yoğunluğun her bölgede arttığı, yaya yolu olarak belirlenmiş bazı aksların taşıt trafiğine açılmasıyla alanın bazı bölgeleri arasında geleneksel kent merkezi ile olduğu gibi kopukluk oluştuğu, kentin bu bölgesinin de bütünlüğünü kaybettiği görülmektedir. Sonuç olarak Adana geleneksel kent merkezi ile kuzeyinde planlanan modern alan bir bütün olarak tasarlanmış ve uygulanmış iken, 1960'tan sonra yapılan müdahalelerle alanın dokusal bütünlüğünün kaybolduğu anlaşılmaktadır.