Nevşehir’de Şehirsel Yerleşmenin Genel Morfolojik Görünümünü Etkileyen Coğrafi Faktörler, Şehrin Mekânsal Algısı ve Okunabilirliği

Özet

Nevşehir, İç Anadolu Bölgesi’nin Orta Kızılırmak Bölümünde yer almaktadır. Şehrin yakın çevresinin jeomorfolojik görünümü, volkanizma ve tektonizma gibi iç etken ve süreçlerin yanında, aşındırıcı dış faktörlerin etkisiyle şekillenmiştir. Şehir, genel İtibariyle volkanik plato üzerinde yer almaktadır.  Çalışma sahasında belediye yönetsel alanı 92,66 km² iken, günümüzde şehir bu alanın 24,04 km²’lik kısmında gelişme göstermektedir. Şehrin gelişim doğrultusu kabaca kuzeydoğu, güneybatı yönündedir. Kuzeyden güneye doğru belirli bir hat üzerinde ve kavis çizerek gelişme gösteren Nevşehir’in lineer morfolojik görünümünü yöneten beşeri ve doğal coğrafik şartlar mevcuttur. Şehrin morfolojik görünümüne beşeri yönden etki eden temel faktörlerden birincisi ulaşım güzergahları olurken, ikincisi ise koruma alanlarının mevcudiyetidir. Doğal özellikler ise şehrin sit alanı ve çevresinde bulunan vadiler, dağlık ve tepelik sahalar olarak sınıflandırılabilir. Coğrafi şartlardan etkilenen şehrin genel morfolojik görünümü, aynı ölçekte şehirdeki cadde ve sokakların gelişimine etki etmiştir. Bu durum da şehrin algılanabilirliği ve okunabilirliği üzerinde belirleyici olmuştur. Nevşehir’in lineer gelişim yapısının, şehrin algılanmasına ve okunabilirliği üzerine yaptığı etki, Mekan Dizim Analizi yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmanın temel amacı, şehrin morfolojik yapısına etki eden faktörlerin incelenmesi ve bu faktörlerin şehrin gelişimini ne yönde etkilediğinin ortaya koyulmasıdır. Şehrin gelişimi doğrultusunda günümüzde Nevşehir’in algılanabilirliği ve okunabilirliğinin incelenmesi çalışmanın bir diğer amacını oluşturmaktadır. Aynı zamanda DephMap X programı yardımıyla yazı ampirik denemeler yapılmış ve bu denemelerin şehrin algısallığı üzerindeki etkileri incelenmiştir. Bu kapsamda üretilen haritalardan yola çıkılarak şehrin gelecekte ziyaretçiler tarafından daha kolay okunabilmesi ve algılanabilmesi hususunda değerlendirmelerin yapılması ve önerilerde bulunulması hedeflenmektedir. Şehir coğrafyası çalışmalarında, şehirsel algı konusu geçmişten günümüze kadar ilgi çekici olarak görülmesine rağmen çalışmalara yansıtılamamıştır. Bu kapsamda Mekan Dizim Analizi yönteminin şehirsel algı konusundaki eksiği gidermede kullanılabilecek bir yol olduğunu coğrafya camiasına tanıtmak, çalışmanın bir diğer hedefidir.  Ayrıca bu çalışmayla coğrafya literatüründeki şehirsel algı eksikliğinin giderilebileceği ve bu çalışmanın gelecekte yapılması planlanan çalışmalara bir temel oluşturabileceği düşünülmektedir.