Fırat Üniversitesi Kampüsü Ulaşım Ağı’nın Coğrafi Açıdan İncelenmesinde Mekân Dizim Analizi Yöntemi

Özet

Mekân dizimi 1970’li yıllarda Bill Hillier ve Julienne Hanson tarafından geliştirilmiştir. Mekan dizimi, mikro ve makro ölçekteki mekansal dokuların nasıl şekillendiğini, çalıştığını, geliştiğini ve değiştiğini analiz eden bir yöntemdir. Çalışmada Fırat Üniversitesi yerleşkesinin ulaşım sistemi, mekân dizim analizi yöntemiyle incelenmiştir. Üniversite kampüsündeki yaya ve araç trafik hareketlerinin organizasyonu belirlenerek, kampüsün öğrenciler tarafından algılanabilirliği ulaşım ölçüsünde değerlendirilmiştir. Böylece üniversitenin kendine özgü ulaşım sisteminin, coğrafi mekân bütünleşmesi ve kampüsün algısal olarak kavranabilirliği daha net bir şekilde değerlendirilebilir. Özellikle, Fırat Üniversitesi yerleşkesinin bütününe ait olan ortak ulaşım sistemi ile alt parçalarına ait (mahalli) ortak ulaşım sistemi karşılaştırılarak okunmasına yardımcı olması düşünülen bu analizin, Fırat Üniversitesi kampüs ulaşım sisteminin, farklı bir bakış açısıyla incelenmesine ve yorumlanmasına olanak tanıyacağı düşünülmüştür. Çalışmada Fırat Üniversitesi kampüs ulaşımıyla ilgili ileriye yönelik planlamalara destek olabilmesi amaçlanmıştır. Gelecekte mekân dizim analizi yöntemi kullanılarak yapılacak olan coğrafi çalışmalara bir altlık oluşturmak istenmesi de çalışmanın bir diğer amacını oluşturmuştur. Kampüs içerisinde hem yayların hem de araçların ortak kullanabildiği yollar dışında, bir de sadece yayaların kullanabildiği yaya yolları gelişmiştir. Yaya yolları, kimi zaman ulaşım akslarını birbirine bağlar nitelikte çapraz, kimi zaman da araç ve yayaların kullanabildiği akslara paralel bir yapı arz etmektedir. Gerek ulaşım ağlarını gerekse kampüs içerisindeki fakülte binalarına ulaşımı sağlayan yaya yolları ulaşım sistemine kendine özgü bir karakter katarken ulaşım sistemleri arasındaki sürekliliği sağlamada da önemli bir görev
üstlenmektedir. Özellikle yaya yollarının erişilebilirliği ne kadar arttırdığını değerlendirmek için mekân dizim yöntemi ile doku analizi yapılmıştır. Fırat Üniversitesi kampüsü için yapılan bu çalışmada öncelikle yayaların ve araçların ortak kullandığı yolların önce global bütünleşmesi (Rn) ve lokal bütünleşmesi yarıçap analizi yapılmıştır. Daha sonra sadece yaya yollarının bütünleşmeye ve okunabilirliğe etkisini tespit etmek amacıyla bütün yol aksları analize dahil edilerek önce global bütünleşmesi (Rn) ve lokal bütünleşmesi yarıçap analizi yapılmıştır. Aksiyel analizleri yapmak için Depth Map, programı kullanılmıştır. Map Info programı ile bütünleşme değerlerinin dağılımını gösteren haritalar oluşturulmuştur. İlk olarak uydu görüntüsü üzerinden aks haritası oluşturulmuştur. Bu aks haritası öncelikle yaya ve araçların kullanabildiği ortak yollar temel alınarak çizilmiştir. Daha sonra bu yollara sadece yayaların kullanabildikleri yollar da eklenerek ikinci aks haritası üretilmiştir. Ayrıca çalışmada Gate Counts (Kapı Sayımı) gözlem tekniği kullanılarak seçilen kapılardan geçen araç ve kişiler, haftanın belirli gün ve saatlerinde (Pazartesi, Çarşamba, Cumartesi günlerinde 08:00,12:00,17:00 saatlerinde yarım saat süreyle) sayılmıştır. Bu sayımlar sonucunda elde edilen bilgilerle, aksiyel haritaların doğruluğu kanıtlanmaya çalışılmıştır. Üretmiş olduğumuz fiziki ve eğim haritalarıyla Fırat Üniversitesi Kampüsü’nün belirli bir eğime sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu tespit sonucunda daha önce üretmiş olduğumuz aks haritalarıyla, fiziki ve eğim haritaları karşılaştırılarak, haritalar arasındaki ilişki incelenmiştir. Yayaların yol güzergahlarını kullanırken, özellikle aksiyel analizlerde bütünleşikliği yüksek olan yollarda, yokuş çıkılan yolları hangi yönde (iniş veya çıkış olarak) daha sık kullandıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Eğim ve fiziki haritalarla, aks haritalarının karşılaştırılmasıyla, aks haritalarına kısmen üçüncü boyutun eklenmesi amaçlanmıştır.