Arȗ ve Marshall Taksonomisinde Elazığ’ın Yeri
Anahtar Kelimeler:
Elazığ- ABCD Tipolojisi- Kentsel Doku SınıflandırmasıÖzet
Yerleşmelerin morfolojik olarak sınıflandırılması oldukça karmaşık ve tartışmalı bir iş olmasına rağmen geçmişten günümüze birçok bilim insanı tarafından sınıflandırma adına çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Bu girişimlerin her biri, sınıflandırmayı yapan kişiye göre farklı odak noktalarını temel alan değerlendirmelerden oluşur. Örneğin Unwin (1920) morfolojik olarak düzenli ve düzensiz yapılara odaklanırken, Lynch (1981) kentlerin morfolojik yapısını zaman içinde yaptığı çalışmalarla çok daha fazla ayrıntılandırmıştır (Yıldız, Uydu, Çizgisel, Gridler ve türleri vb). Moholy-Nagy (1968) bu yapıları geometrik biçimlerle izah etmeye çalışmış, Satoh (1998) daha karmaşık olan yapılar veya amorflar üzerinden değerlendirmeler yapmış, Frey (1999) ise daha çok yukarda bahsi geçen isimlerin çalışmalarından esinlenerek her birinden farklı bir örnekle harmanlayarak kendi fikirlerini ortaya koymuştur. Yukarda bahsi geçen girişimler dışında kentsel dokuları sınıflandırmaya çalışan Kemal Ahmet ARȖ ve Stephen Marshall, bunu farklı bir yaklaşımla değerlendiren önemli çalışmalara imza atmışlardır. Çalışmada Elazığ şehri yerleşim alanının, Arȗ ve Marshall taksonomisine göre morfolojik sınıflandırılma yapılması hedeflenmiştir. Arȗ örneklem olarak seçtiği Türkiye’deki bazı şehirlerin biçimsel yapılarını yani tip ve doku analizlerini yapmıştır. Bu çalışmada Arȗ doku tiplerini kendi içinde sekiz gruba ayırmıştır. Bu ayrımı yaparken iklimin, doğal yapının ve kentsel fonksiyonların etkili olduğu doku tiplerini bir araya toplamıştır. Çok sayıda etkenin oluşturduğu doku tiplerinin sınıflandırılmasını ise örneklem olarak aldığı kentlerin bütününe değil, sadece bu kentlerdeki organik yapıların biçimleri üzerinden değerlendirmiştir. Bu kapsamda önce Elazığ’ın organik yapı olarak adlandırılan ilk kuruluş nüve veya nüvelerinin tespit edilmesi, tespiti yapılan mekânların Arȗ’nün sınıflandırmalarından hangisi içinde yer aldığı belirlenecektir. Marshall ise kentlerin sokak örüntülerini daha iyi tanımlayabilmek için dört temel tipoloji (ABCD) geliştirmiştir. Bu tipolojiyi yerleşmelerin farklı büyüme aşamalarındaki desenleri göz önüne alarak merkezden dış mahallelere doğru uzanırcasına bir düzlem üzerinde tanıtmıştır. A-tipi, şehirlerin ilk kurulduğu çekirdek bölgelerin tipik örneğidir. Bu tipe özellikle eğer varsa geçmişte surlarla çevrili bölgelerdeki mekânlarda rastlanır. B tipi, planlı uzantıların veya yeni kurulan yerleşimlerin tipik bir örneğidir. C-tipi, belki de bir yerleşimdeki çeşitli konumlarda bulunabilen en genel tiptir. Son olarak D-tipi, modern hiyerarşik yerleşimlerin tipik bir örneğidir ve genellikle dağıtım yollarının eğrisel yerleşimleri ile ilişkilendirilir. Ayrıca bu yollar döngü veya dallanma desenleri oluşturur. Elazığ’ın genel doku özelliklerinin belirlenmesi ve bu alanların Marshall’ın ABCD tipolojisindeki topolojik konumunun belirlenmesi, çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Akkan E., (1972). Elazığ ve Keban Barajı Çevrelerinde Coğrafya Araştırmaları. A.Ü. DTCF, Coğ. Arşt. Derg., Sayı 5-6, Ankara,s.125-215.
Clifford Culpin and Partners (1969) Mosborough Master Plan. Sheffield: Sheffield Corporation.
Frey, H. (1999) Designing the City: Towards a More Sustainable Urban Form. London: Routledge.
Hanson, J. (1989) Order and structure in urban space: a morphological history of the City of London. Unpublished PhD Thesis, University College London.
Hayli, S. (1998). Tarihi coğrafya açısından Harput şehrinin fonksiyonları ve etki sahası. Dünü ve bugünü ile Harput sempozyumu,(2).
Kürkçüoğlu İ, E., (2015). (a) Kentsel Dokuda Yaya Hareketlerinin Mekânsal ve Psikolojik Etki Değerlendirmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlaması Anabilim Dalı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Larkham, P. J. and Jones, A. N. (1991). A Glossary of Urban Form. Historical Geography Research Series No. 26. London: Institute of British Geographers.
Larkham, P.J. (2005). Understanding urban form?, Urban Design, Vol. 93, p.22-24.
Lozanzo, E. (1990). Community Design and Culture of Cities. Cambridge University Press, Cambridge.
Lynch, K. (1981) [A Theory of] Good City Form. Cambridge, Mass.: MIT Press.
Marshall, S. (2005). Streets & Patterns. Spon Press, New York.
Moholy-Nagy, S. (1968) Matrix of Man: An Illustrated History of Urban Environment. London: Pall Mall Press.
Morris, A. E. J. (1994). History of Urban Form: Before the Industrial Revolutions (3rd edn). Harlow: Longman Scientific and Technical.
Moudon, A.V. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field, Urban Morphology, Vol. 1(1), p. 3-10.
Satoh, S. (1998) Urban design and change in Japanese castle towns, in Built Environment, 24(4), 217–34.
Şengün M. T., (2012). Harput Platosunda Doğal Ortam-İnsan İlişkileri ve Doğal Çevre Planlaması. Elazığ Valiliği Yayınları, Elazığ.
Tombul S., (2013). Coğrafi Faktörlerden Yer şekillerinin Harput’un Kuruluşu, Gelişmesi ve Şehrin Yer Değiştirmesi Üzerine Olan Etkileri. Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, 1, s. 81-92, Elazığ.
Unwin, R. (1920 [1909]) Town Planning in Practice: An Introduction to the Art of Designing Cities and Suburbs (2nd edn). London: Bern.
Ek Dosyalar
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Emrah Şıkoğlu
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
