Ankara-Yenişehir’de Kentsel Biçimin Değişimi ve Mülkiyet İlişkilerinin Rolü
Anahtar Kelimeler:
kentsel biçim- mülkiyet ilişkileri- morfolojik dönem- imar planlamaÖzet
Ankara’nın başkent olarak planlanması ve inşası Cumhuriyet planlama tarihinin ilk ve en önemli deneyimlerden biridir. Bunun içerisinde Yenişehir’in kuruluşu ise genç cumhuriyetin dayandığı ideallerin bir sembolü ve yönetim merkezi olarak tasarlanmış olması nedeniyle özel bir öneme sahiptir. Bu bildiride Yenişehir’de kent biçiminin oluşum süreci mülkiyet ilişkilerinin etkileri merkeze alınarak tartışılmaktadır. Bu çerçevede Yenişehir’in gelişme sürecine bakıldığında, sokak - yapı adası örüntüsünün oluşumunda kentsel planlamanın belirleyiciliğine karşılık, parsel ve bina örüntüsünün oluşumunda mülk sahiplerinin belirleyiciliği öne çıkmaktadır; plan kararlarının uygulamaya geçerken yaşadığı kırılmalarda, mülk sahiplerinden gelen talep ve baskılar açığa çıkmaktadır. Plan kararları ile piyasa dinamikleri arasındaki bu etkileşim aynı zamanda mekânın üretimindeki bazı morfolojik döngüleri de belirlemiştir. 1920’li yıllarda Yenişehir’in bir yönetim merkezi olarak şekillendiği Erken Cumhuriyet dönemi bağlamından başlayarak 1960’larda Yenişehir’in yeni merkezi iş alanı haline gelişine kadar geçen süreçte, Yenişehir Devlet Mahallesi etrafında bahçeli konutların baskın olduğu 1925-1936 döneminde “oluşum katmanı”, 1937-1964 döneminde ilk apartman tiplerinin yayıldığı ve ticaret kullanımının yaygınlaştığı “dönüşüm katmanı” ve 1965’ten günümüze dek, daha yüksek katlı apartmanların ilk apartmanların yerine geçerek Yenişehir’i Ankara’nın yeni Merkezi İş Alanı karakterine büründüren “konsolidasyon katmanı” olarak nitelenebilecek üç morfolojik dönem geçirmiştir. Sonuç olarak, bu bildiri Cumhuriyet’in kuruluşu ile birlikte kentsel biçimin üretim tarzında yaşanan değişimi, Yenişehir kent biçiminin oluşumu üzerinden tartışmaktadır. Bu tartışma Türkiye planlama sisteminin günümüze dek uzanan çelişkilerinin ve sorunlarının da kökenleri hakkında ipuçları vermektedir. İmar planlaması olarak adlandırılan planlama mekanizmalarının karakteristik özelliklerini ve imar planlarının mekana biçim verme tarzının öncüllerini, Yenişehir örneğinde henüz oluş halindeyken gözlemlemek mümkündür.
İndirmeler
Referanslar
Baş, Y. (2015) “Bir (Kentsel) Ütopya Olarak “Ankara” Romanı”, METU JFA, 2015/2 (32:2) 79-98.
Baş, Y. (2010) Production of urban form as the reproduction of property relations: morphogenesis of Yenişehir - Ankara, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Cengizkan, A. (2004) Ankara’nın İlk Planı: 1924-25 Lörcher Planı, Arkadaş Yayıncılık, Ankara.
Conzen, M. R. G. (2004) Thinking About Urban Form – Papers on Urban Morphology: 1932-1998, Peter Lang, Bern.
Larkham P.J. ve Jones, A.N. (1991) A glossary of urban form, UBG Historical Geography Research Series 26, (Geobooks, Norwich).
Larkham P.J. (2002) “Misusing ‘morphology’?”, Urban Morpholohy, 6(2) 95-8.
Tankut, G. (1993) Bir Başkentin İmarı: Ankara (1929-1939), Anahtar Kitaplar, İstanbul.
Tekeli, İ. (1980) “Türkiye’de Kent Planlaması’nın Tarihsel Kökleri”, Türkiye’de İmar Planlaması, ODTÜ, Ankara.
Ünlü, T. ve Baş, Y. (2016) “Mersin’de Morfolojik Süreçlerin Değerlendirilmesi”, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu, Temel Yaklaşımlar ve Teknikler, Mersin, 14-31.
Yavuz, F. (1952); Ankara’nın İmarı ve Şehirciliğimiz, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, Ankara.
