Mersin'de Morfolojik Süreçlerin Değerlendirilmesi

Özet

Mersin'de kentsel biçim bir yandan Türkiye kentleşmesinin özgün dinamikleri ile şekillenirken, diğer yandan önemli bir Akdeniz liman kenti olmasından ileri gelen kendine özgü nitelikler kazanmıştır. Bu çalışmanın amacı Mersin kentini biçimlendiren morfolojik süreçlerin bütünsel bir değerlendirmesini yapmaktır. Bu doğrultuda Mersin kent biçiminin oluşumu, tarihsel-coğrafi yaklaşımın benimsendiği bir kuramsal çerçeveyle, kent bütünü ve mahalle ölçekleri olmak üzere iki düzeyde ele alınmış ve bu iki düzeyde işleyen morfolojik süreçlerin bağlantıları değerlendirilmiştir. Kent bütünü ölçeğinde Mersin'in kentsel büyüme örüntüleri, Conzen okulunun "çeper kuşak" kavramı üzerinden çözümlenmekte; kentteki "iç, orta ve dış" çeper-kuşakların oluşum süreçleri incelenmektedir. İç-çeper kuşağın oluşumunda demiryolu istasyonu ve bağlantılı büyük alan kullanımlarının yanı sıra, Erken-Cumhuriyet dönemi kent
planlamasının kente taşıdığı kamusal kullanımlar belirleyici olurken, orta çeper-kuşağın oluşumunda liman işlevleri ve Pozcu alt-merkezinin gelişimi öne çıkmıştır. Dış çeper-kuşak ise büyük sanayi ve kamu kullanımlarını içeren dağınık parçalardan meydana gelmektedir. Mersin'in çeper kuşaklarının oluşumunda, kentin deniz kıyısı boyunca uzanan çizgisel gelişim örüntüsü çok merkezli gelişmeyi teşvik ederken, uzun bir sahil şeridi kaplayan dolgu alanlar çeper kuşakları güneyden bütünleştirmiştir. Buna koşut olarak, kuzeyde otoyolun yarattığı sabitleme hattı boyunca oluşan çeper kuşak kullanımları iç, orta ve çeper kuşakları saran bir “şemsiye çeper-kuşak” oluşturma potansiyeli doğurmuştur. Çeperkuşaklarının gelişimini belirleyen Türkiye’ye özgü bir etken ise plan dışı yapılaşmadır. Mersin’de de bir kuşak şeklinde imarlı alanları saran hisseli parselasyon alanları kentin gelişim örüntüsünde belirgin morfolojik bölgeler oluşturarak çeper kuşaklarla birlikte kentin gelişim örüntüsünü şekillendirmiştir. Çalışmada mahalle ölçeğinde tartışılan morfolojik süreçler çeper-kuşakların oluşumu ile etkileşim halinde ele alınmıştır. Öyle ki çeper-kuşakların oluşum dönemleri ile farklı morfolojik bölgelerin üretildiği morfolojik dönemler arasında bağıntılar kurmak mümkündür. Bu bakımdan çalışmada kentin iç ve orta çeper-kuşaklarının oluşumuyla etkileşim içinde gelişen yeni konut alanları daha yakından bakılmıştır. Kentin ilk yeni konut alanı olan ve 1940’lardan itibaren gelişen Çamlıbel oldukça karmaşık morfolojik süreçler barındırmaktadır. Parsel örüntülerinin, morfoloji yazınındaki genel varsayımın tersine son derece devingen olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda parsel ve binaların “genetik tipleri” halihazır durumda farklı morfolojik bölgelerin oluşmasına yol açmıştır. Binaların, parsel büyüklükleri, mevzuatta belirlenen standartlar, işlevler, cephe alınan yolların genişliği ve deniz kıyısı ile ilişkinin değişimine bağlı olarak farklı nitelikler kazandığı görülmüş, bu farklılaşmalara göre belirli bölgelerde benzeşen nitelikte morfolojik bölgeler belirlenmiştir. Böylece binaların kat sayıları, işlevleri, derinlikleri, TAKS ve KAKS oranları gibi değerler açısından, Çamlıbel’in farklı morfolojik bölgelere ayrıldığını gözlemlemek mümkündür. Pozcu ve Kuzey Mersin gibi daha yakın dönem gelişme alanlarındaki morfolojik süreçlerde ise Çamlıbel’deki karmaşıklığa rastlanmamaktadır. Pozcu’da parsel örüntüsü büyük ölçüde değişmeden kalırken, müstakil binalardan apartmanlara dönüşüm süreci içinde, Pozcu’nun mekan kurgusuna bağlı olarak farklı morfolojik bölgeler ortaya çıkmıştır. Kuzey Mersin ise son dönemde üretilip henüz dönüşüm geçirmemiş ve site şeklinde gelişen, düşük yoğunluklu ve yüksek katlı konut alanlarını kapsamaktadır.
Mersin’deki morfolojik süreçler değerlendirildiğinde, gerek çeper-kuşaklar ve kent bütünündeki gelişim örüntüsünde, gerekse konut alanlarının iç değişimlerinde planlama mekanizmasının piyasa dinamiklerinin ardından geldiğini ve dolayısıyla morfolojik
süreçlerde plan kararlarının bir nedenden çok sonuç olarak kendini gösterdiğini söylemek mümkündür.