Kentsel Mekânın Değişimi ve Karakter Oluşumu; İzmir Tarihi Kent Merkezi Örneği

Özet

Farklı kültürlerin, geleneklerin, etnik grupların, dinlerin, politika ve yaklaşımların, mimarlık ve planlama anlayışlarının… Kısacası insanın doğal çevre içinde kendi yaşayış biçimi için oluşturduğu bütün somut ögelerin fiziksel yansıması olan kentler, kuruldukları günden itibaren sürekli değişim göstermektedirler. Yer aldıkları fiziksel bağlam ve çevresel faktörler kadar, barındırdığı kültürel coğrafyanın da etkisinde devam eden değişim sürecinin sonucunda; birbirinden farklı karakterde kentsel dokuların ortaya çıktığı gözlemlenmektedir. Kropf (1996) karakteri, mekânı anlamlandıran ve farklılık unsuru olan bir öge olarak tanımlamaktadır. Norberg-Schulz (1979) ise bütün mekânların kendine özgü bir karakteri olduğuna ve karakterin o mekâna anlam verdiğine dikkat çekmektedir. Hiç kuşkusuz farklılık unsuru olan bu ögelerin kentsel dokuda yerini alması farklı sosyal ve tarihsel süreçler ile mekânsal bir birikimin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Mekânı anlamlandıran, tarihsel süreç içerisinde farklı ve özgün bir biçimde kentsel karakterin oluşmasını sağlayan ögelerin neler olduğu, çalışmanın temel sorusunu oluşturmaktadır. Bu bağlamda kentsel mekânın değişimine yönelik bir tartışma yürütmeyi amaçlayan bu çalışmada, araştırma yöntemi olarak M.R.G. Conzen tarafından geliştirilen “kent - plan çözümlemesi” yönteminden yararlanılmıştır. Yöntem kapsamında fiziksel dokuda meydana gelen değişimleri, kentsel gelişme döngüleri ile ilişkilendirerek ele alan Conzen; yapılaşma dokusu, arazi kullanım durumu ve hâlihazır harita analizlerinden yararlanarak tarihsel süreç içerisinde kentsel karakterin değişimini ortaya koymaya çalışmıştır. Kentsel dokuda farklı dönemlere ait mekânsal birikimin görüldüğü ve kentsel karakterin oluşumu bakımından kentlerde dikkat çeken bölgelerin başında tarihi kent merkezleri gelmektedir. Çalışma kapsamında İzmir Tarihi Kent Merkezi’nde yer alan Eski Keresteciler Çarşısı ve çevresindeki bölge, Conzen tarafından geliştirilen “kent - plan çözümlemesi” yöntemi kullanılarak morfolojik analizleri yapılacak alan olarak belirlenmiştir. Bu çalışma kapsamında İzmir Eski Keresteciler Çarşısı örneği üzerinden tarihi kent merkezlerinde yer alan yere özgü elemanların ortaya konulması için bir yöntem tanımlanması, farklı karaktere sahip alt bölgelerin belirlenmesi ve tarihsel süreçteki gelişimin tanımlanması amaçlanmaktadır. Her ne kadar geliştirilen koruma politikaları ve tasarım projeleri kapsamında bir bütün olarak değerlendirilseler de, tarihi kent merkezlerinde bütünün içinde yer alan özgün alt parçaların varlığını ortaya koyan çalışma sonucunda; “kent – plan çözümlemesi” yönteminden yararlanılarak geleceğe yönelik öngörülerin mekânsal ve yönetimsel olarak farklılaşabileceğine dair kararların geliştirilebileceği görülmüştür.