Doğrultulu Günışığı Bağlamında Yapı Adasında Morfolojik Değerlendirme: Şirinevler Mahallesi

Özet

Güneş, mimari ve kentsel tasarımda ihmal edilemez bir fiziksel çevre bileşenidir. Antik Yunan ve Roma dönemlerinden beri doğrultulu günışığı erişiminin kamu sağlığı için önemine dikkat çekilmektedir. Günümüzde de, sürdürülebilirlik kavramına bağlı olarak güneş etkileşimi öne çıkarken, yapılı çevreye kendi ısıtma ve aydınlatma enerjisini üretme, dönüştürme görevi yük- lenmektedir. Buna karşın ülkemizde, yapılı çevrenin morfolojik durumu, güneş etkileşiminde sürdürülebilir bir yaklaşımın sınırlı olduğunu göstermektedir. Yapı adası, morfolojik özellikleri itibariye yapılı çevrenin güneş etkileşimiyle ilgili potansiyelini tanımlayan, temel bileşen olan görünmektedir.1950 sonrası dönemde, metropoliten kentlerde gecekondu yerleşimleriyle geli- şen ve imar planlarındaki yoğunluk artışlarıyla mevcut kompozisyona dönüşen yapı adaları ça- lışma alanını oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında, bahsedilen sorunsalın istanbul üzerindeki bir örneklemi olarak görünen Şirinevler mahallesinde, lineer gelişen tipik yapı adalarının mor- folojik kurgusu ve doğrultulu günışığı ile olan ilişkisi irdelenmektedir. Böylece benzer morfolo- jik karakterde gelişim gösteren yapı adalarında güneş erişiminin yetersizliğini ortaya koyarak, yapılı çevrenin doğrultulu günışığı bağlamında sağlıklı ve sürdürülebilir bir nitelik kazanması için gereken referans verilerin saptanması amaçlanmaktadır. Çalışmadan elde edilen bulgula- rın özellikle kentsel dönüşüm uygulamalarına referans olması beklenmektedir. Değerlendirme- nin birinci aşamasında sorunsalın tanımlanması adına, Şirinevler mahallesindeki tüm lineer yapı adalarını kapsayacak şekilde (a) yapı aralıkları ve (b) yapı yükseklikleri ile tanımlanan bir matris oluşturulmaktadır. Bu matriste, komşu yapı adasının yüksekliğinin, uzaklığına ora- nı ile elde edilen (c) yapı adası proporsiyonu, (d) güneşin yükseliş açısıyla ilişkilendirilerek, yıl boyunca yapı yüzeylerine güneş erişimi sağlanmayan gün sayısı hesaplanmaktadır. Birinci aşamada elde edilen bulgulara göre güneş erişimi bakımından en potansiyelli olması beklenen güney yönlü yapı bloklarında bile, yapı adası proporsiyonu nedeniyle, ısıtma dönemi boyunca güneşlenme sorunu saptanmaktadır. Değerlendirmenin ikinci aşamasında çalışma kapsamı, doğrultu, yönlenme ve proporsiyon bakımından karakteristik özellik gösteren birbirine komşu dört yapı adasına indirgenmektedir. Bu kapsamda, kamu sağlığı ve enerji verimliliği açısından doğrultulu gün ışığına en çok ihtiyaç duyulan ısıtma döneminde asgari güneş erişimini sağla- yan yapı adası projeksiyonları geliştirilmiştir. ikinci aşamada elde edilen bulgulara göre gü- neş erişimi yoksunluğunun ortadan kaldırılması için münferit ve noktasal müdahalelerin sonuç vermeyeceği saptanmaktadır. Bu bağlamda, doğrultu, yönlenme ve proporsiyon bakımından bütüncül bir yapı adası kompozisyonu önerilmesiyle, kamu sağlığı ve enerji verimliliği bakı- mından nitelikli ve sürdürülebilir bir yapılı çevrenin üretileceği öngörülmektedir