Kentsel Sokak Dokularının Okunabilirliğinde Mekânsal Aşinalık-Kullanıcı İlişkisi

Özet

Kentsel dokunun bir parçası olarak sokak, toplumsal etkileşimin en yoğun olarak gerçekleştiği kamusal mekândır. Literatürde sokak kavramının; mekânsal, sosyal, ekonomik ve zamansal boyut üzerinden farklı yaklaşım ve kapsamlarda tartışıldığı, kentsel sokak dokularının biçimsel boyut başta olmak üzere farklı boyut ve ölçeklerde ele alındığı görülmektedir. Okunabilirlik kavramı ise farklı kavramlarla birlikte sorgulanmaktadır. Bu bağlamda bir tasarım ilkesi olarak okunabilirlik, tanımlanabilir kentsel dokuları ifade etmek için kullanılmaktadır. Bu çalışmada ise, kentsel sokak dokularının okunabilirliği, mekânsal aşinalık-kullanıcı ilişkisi üzerinden sorgulanmıştır. Çalışmanın amacı, mekânsal olarak farklılaşan kentsel sokak dokularının okunabilirliğini, kentsel mekân kullanıcısının değişen mekânsal aşinalığıyla değerlendirmektir. Kullanıcılar kentsel tasarım kapsamında deneyimli olan Şehir ve Bölge Planlama Bölümü lisans öğrencileridir. Çalışmanın yöntemi, anket ve odak grup çalışması olmak üzere iki aşamalı olarak kurgulanmış, her iki aşamada da kentsel doku ve kentsel sokak dokusu görüntüleri kullanılmıştır. Kullanıcıların, anket çalışmasında yer alan kentsel sokak dokularını, yer kavramından bağımsız olarak seçilen doku görüntüleri üzerinden sorgulaması beklenmiştir. Odak grup çalışmasında, öncelikle kullanıcılardan aşina oldukları bir kentsel çevreden sokak dokusu seçmesi istenmiştir. Sonrasında her bir kullanıcının, aşina olduğu dokularla diğer kullanıcıların seçtiği ve aşina olmadığı dokuları, sıralı olarak verilen doku görüntüleri üzerinden sorgulaması hedeflenmiştir. Kentsel sokak dokularının okunabilirliği kapsamında mekânsal aşinalık-kullanıcı ilişkisi değerlendirildiğinde; bulunduğu çevre ile bağ kuran kentsel sokak kullanıcısı için kentsel dokuda geçirilen zaman, kentsel doku ile ilişkili olarak edinilen bilgi ve deneyimler ön plana çıkmıştır. Kullanıcının odaklandığı açı, bina cepheleri ve peyzaj bileşenlerinin niteliği, sokak dokusunun kurgusu ve mekânsal organizasyonu ile kimlik, karakter, görsel nitelik, mekânsal kalite, işaret ve semboller etkili bileşenler olarak vurgulanmıştır. Mekânsal aşinalığın kentsel dokunun biçimsel ve imgesel bileşenlerine bağlı olarak, kentsel mekân kullanıcısının geçmiş deneyimlerine göre şekillendiği görülmüştür. Bu doğrultuda mekânsal okunabilirliğin aşinalık bileşeni ile pozitif anlamda bir ilişki kurduğu saptanmıştır. Sonuç olarak bu çalışmanın, gelecekte kentsel sokak dokusu, mekânsal okunabilirlik ve aşinalık kavramlarını sorgulayacak araştırmacılar için deneysel bir yaklaşım sunması beklenmektedir.