Kentsel Katmanlaşma Bağlamında Kent, Biçim ve Değişim: Askeri-Mimari Fonksiyonundan Çarşı’ya; Kayseri Dışkale

Özet

Kayseri kenti, geçmişten günümüze kadar ticaret yollarının üzerinde şekillenmiş bir kent olarak, kuzey-güney aksında doğal eşiklere sahip olduğu için, doğu-batı aksında yayılım göstermiştir. Kentin geçmişi yaklaşık 6000 yıl öncesine dayanmaktadır. Merkez konumundaki Dış Kale ise 1500 yıldır yerleşilen bir alan olarak, birçok topluma ev sahipliği yapmıştır. Şehrin kalesi, günümüze kadar gelen eski varlığı ve sonradan yapılan ekleriyle iki kısımdan ibarettir. Biri, günümüzde fiziksel süreksizliğe uğramış dış şehir sur ve burçlarından oluşan Dış Kale, diğeri ise İç Kale denilen, uzunluğu doğu-batı yönünde yer alan ve bugün hala surlarının büyük oranda fiziksel olarak sürekliliği bulunan kısımdır. İç Kale Orta Çağ'dan günümüze kadar askeri, konut, ticaret, sosyo-kültürel alan olarak çeşitli işlevleri barındırmıştır. Bu çalışmada, Kayseri kentinin önemli bir askeri-mimari yapısı olan Dış Kale’nin fiziksel sınırı çalışma sınırı alınmak suretiyle geçmişten günümüze kadarki tarihsel süreçte uğramış olduğu morfolojik ve fonksiyonel değişimlerin incelenmesi ve bu değişimlerin çeşitli temsil araçları ile ortaya konulması hedeflenmiştir. Geçmişten günümüze kadarki süreç iki ana aşamada incelenmiştir. 20. Yüzyıl kentleşme dinamikleri ve planlama anlayışı öncesi süreç, arşiv kayıtları, yazılı yayınlar, seyahatnameler, fotoğraflar, gravürlerle; sonraki süreç ise 1923-1950 arası Oelsner-Aru Planı, 1950-1980 arası Taşçı Planı, 1980-2000 Topaloğlu-Berksan Planı ve günümüzle arasındaki farklılıklar hava fotoğrafları, uydu görüntüleri ve kolektif hafıza verileri çakıştırılarak Dış Kale’deki biçimsel ve işlevsel değişimin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında kentin odağı olan Dış Kale sınırlarının hem tarihsel bağlamdaki morfolojik dönüşümü ve katmanlı yapısı hem de Kayseri’nin kentsel ve mekânsal olarak büyümesinden doğan sosyo-politik baskıları ile oluşan değişim süreci kronolojik ve analitik bir bakış açısıyla belgelenmiş ve bundan sonraki çalışmalara bir inceleme ve değerlendirme yazısı olarak ele alınmak istenmiştir. Çalışma sonucunda, Kayseri kentinin Orta Çağ’dan beri süregelen kompakt yerleşme formunu 20. yüzyılın ortalarına kadar koruduğunu, sonrasında ulaşım ağı ve yeniliklere ilişkin doğu-batı aksında lineer bir şekilde, tek bir tarihi odaktan gelişerek yayıldığını, fakat kent merkezinin zaman içerisinde uğramış olduğu fiziksel değişimlere rağmen merkez özelliğini koruduğunu söyleyebilmek mümkündür.