Türkiye'de Konut Alanlarının Tasarımı ve Kentsel Dönüşüm üzerine Tipo-morfolojik bir Değerlendirme
Anahtar Kelimeler:
Konut yerleşimleri- Konut kooperatifleri- Tipomorfoloji- Parsel temelinde dönüşüm- Kentsel tasarım ve mimari tasarım bütünlüğüÖzet
Yirminci yüzyıl dünyada planlı kentleşmeyle birlikte, sosyal konut alanları ve yeni yerleşimlerin planlanarak uygulandığı bir yüzyıl olmuştur. Türkiye’de Cumhuriyet dönemi boyunca dünyadaki bu gelişmelerin yansımalarının olduğu, planlı kentsel gelişmeyle birlikte, konut alanları uygulamalarının ülkeye özgü koşullarda gerçekleştiği izlenir. Bu sunuşta, tarihsel bir perspektiften planlı konut alanlarının tasarımı ve dönüşüm süreçleri üzerine, kimi örnekler üzerinden tipo-morfolojik bir değerlendirme yapılacaktır.
Erken Cumhuriyet döneminde 300.000 nüfuslu bir bahçeşehir olarak planlanan Ankara’da kentsel konut alanlarının oluşumu, bu oluşumda kooperatif örgütlenmesinin rolü ve 1960’lardan bugüne kentsel konut dokusunun parsel temelinde konu olduğu kentsel dönüşüm ve yeni yapılaşma sürecinde yeni tipomorfolojik oluşumlara odaklanılmaktadır. İstanbul’dan iki modern konut yerleşimi Ataköy ve 4. Levent örneklerinin ardından, Ankara’nın gelişme koridoru içerisinde iki planlı konut yerleşimi olan Batıkent ve Eryaman’ın planlama, kentsel tasarım ve uygulama süreçleri incelenmekte, bu yerleşimlerde kentsel biçimlenme ve mimari tipoloji ilişkileri irdelenmektedir. 1980’lerde Belediyeler tarafından oluşturulan planlı konut yerleşimlerine örnek olarak, Konya’da kooperatifler eliyle uygulanan Cumhuriyet ve Binkonut Mahalleleri bu kapsamda ele alınmaktadır.
Günümüz kentleri, süregiden kentleşme süreçleriyle, çeperlerine doğru daha önce görülmemiş boyutlarda yayılarak büyümekte; merkezi kent alanları “kentsel dönüşüm” adı altında sürekli olarak yeniden yapılaşmaya konu olmaktadır. Ülkemizde geçmişten bugüne nitelikli yeni yerleşim ve konut çevresi tasarımı ve uygulamasının kentsel morfoloji ve tipoloji araştırmalarına konu olmasında, bu uygulamaların farklı boyutlarıyla incelenmesi, bu alanların özgün tipomorfolojik karakter özelliklerini çeşitli boyutlarıyla çözümleyen araştırmalar, bu alanların karakter özelliklerinin korunması yanı sıra, bugün birbirini tekrarlayan kent planları ve çok sınırlı mimari tip uygulaması karşısında, yeni konut alanlarının tasarımına yönelik önemli bir bilgi ve deneyim aktarımı sağlamaları açısından değer taşımaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Akcan, E. (2009). Çeviride modern olan: şehir ve konutta Türk Alman ilişkileri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Evyapan, G.A. (1980). Kentleşme Olgusunun Hızlanması Nedeniyle Yapılar Yakın Çevresinde Düzeyinde Açık Alan ve Mekanların Değişimi. Ankara: ODTÜ
Atıcı, M., Bilsel, C. (2021). “A Study on the Participatory Approaches of the Design of Batıkent Settlement in Ankara”, Histories of Urban Design: Global Trajectories and Local Realities Symposium, 15-17 Kasım 2021, Zurih: ETH
Ayataç, H., Yöney, N., Başkaya, F.A.T. (2016). “Türkiye’de Konut Alanlarının Planlanması: Kemal Ahmet Arû’nun Levent 4. Mahalle Tasarım Yaklaşımı”, N. Zeren Gülersoy, T.K. Koramaz (der.), Kemal Ahmet Arû: Kentsel Planlama ve Tasarım, İstanbul: İTÜ Vakfı Yayınları, s. 237-274.
Baş, Y. (2010). “Production of Urban Form as the Reproduction of Property Relations Morphogenesis of Yenişehir – Ankara”, Şehir Planlama Programı, Doktora Tezi, Ankara: ODTÜ.
Baş, Y. (2018). “Ankara-Yenişehir’de Kentsel Biçimin Değişimi ve Mülkiyet İlişkilerinin Rolü.” “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim, Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İstanbul, s. 811-824.
Başaran, B. (2002). From a garden suburb to an urban district: An evaluation on the spatial qualities of Bahçelievler district, Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Programı, Ankara: ODTÜ.
Yöney, N.B. (2018). “Modern Bir Planlama Deneyimi: Ataköy,” Mimar-ist, 61, s. 58-68.
Berksan, B. (1994). Eryaman Toplu Konut Alanı Revizyon İmar Planı, Yayımlanmamış Plan Açıklama Raporu.
Bilsel, S.G. (1977). “Ankara’nın Kentsel Gelişmesinde Yıkılıp Yeniden Yapılma Yoluyla Yükselip Yoğunlaşma Olgusu ve Yaygınlaşma Seçeneği”, Mimarlık, 77/3, s. 54-59.
Bilsel, S.G. (2018). “Başkent Ankara / 1: Özel İlgi Odaklarının Oluşum ve Değişim Süreçleri.” Mimarlık 401, s. 73-76.
Bilsel, S.G. (2018a). “Başkent Ankara / 2: Çağdaş Başkentin Mekâna Yansımış Özgün Kültürel Kimliği ve Değiştirilme Çabaları.” Mimarlık, 402, s. 61-65.
Bilsel, C (2003). “Le Corbusier ve İzmir: Geleceğin Kenti Üzerine Tematik Bir Proje”, Sanat Dünyamız. Yapı ve Kredi Yayınları, s. 151-165.
Bilsel, F. C. (2020). "CIAM Çerçevesi İzleğinde Bir Şehircilik Projesi: İzmir İçin Yeşil Şehir Önerisi," Le Corbusier Türkiye'de, İzmir Nâzım Planı (1939-1949) , İstanbul: Kırmızı Kedi, s.155-180.
Bilsel, C. (2000). “Three Recent Settlements in Ankara: Batıkent, Eryaman and Bilkent, Questions on Quality and Sustainability of the Built Environment”, IAPS 16 Metropolis 2000, s. 1-16
Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın İlk Planı: 1924-25 Lörcher Planı. Ankara: Arkadaş.
Cengizkan, A. (2020). “Yenişehir’in Ortaya Çıkışı: Konut Yapımında Gerilimler ve Kenti Konutla Yapmak.” Ali Cengizkan ve N. Müge Cengizkan (der.), Bir Şehir Kurmak: Ankara 1923-1933, 143-52. Ankara: Koç Üniversitesi VEKAM.
Cengizkan, A. (2000). “Bir Tasarım Deneyi: TOKİ Eryaman”, XXI Mimarlık Kültürü Dergisi, Eylül-Ekim, 4, s. 136-143.
Coşkuner, U. (2021). Urban Form, Public Life and Urbanity: A Study on Sakarya Pedestrian Area in Ankara, Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Programı, ODTÜ.
Çayır, D. (2022). An Investigation on the Social Sustainability of a Neighbourhood Unit: Eryaman Stage III in Ankara, Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Programı, ODTÜ.
Jansen, H. (1937). Ankara İmar Planı, İstanbul. Alaaddin Kıral Basımevi.
Göksu, A.F. (2022). Kuram Kurucu Uygulama Batıkent, İstanbul: Den İletişim Yayıncılık.
Kavas, G.G. (2016). An Alternative Housing Experiment by the Housing Administration of Turkey: Ankara, Eryaman stage III, Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Programı, Ankara: ODTÜ.
Kalfaoğlu, S. (2022). Konut Çevrelerinin Üretimi Açısından Örnek Bir Model Olarak Konya’da Cumhuriyet ve Binkonut Mahalleleri, Doktora Tezi, Mimarlık Anabilim Dalı, Konya: Konya Teknik Üniversitesi.
Kalfaoğlu S., Bilsel, F. C. (2022a), 4th Slum Prevention Zone in Konya: Formation and Sustainability of Cumhuriyet and Binkonut Neighborhoods as an Urban Housing Environment, 7th Urban Studies Conference/ 7. Kent Araştırmaları Kongresi.
Karabey,H. (2012) “Kemal Ahmet Arû ve Levent, Başarılmış bir Cumhuriyet Projesi”, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Keskinok, Ç. (2006). “Ankara Kentinin Planlı Gelişimi Açısından Batıkent Projesinin Önemi/ Planlama ve Tasarım Sürecine İlişkin Eleştirel Değerlendirme”, Cumhuriyet’in Ankarası, Ankara: ODTÜ, s. 121-52.
Okkalı, M. (2019). The residential neighborhood as a spatial habitus: the lived space of Yenimahalle, Ankara, Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Programı, Ankara: ODTÜ.
Newman, O. (1972). Defensible Space, People and Design in the Violent City, Londra: Architectural Press.
Pamir, Haluk (1988). “Batı-Kent New Town, Ankara”, Mimar, no.29, Ankara, s. 49-54.
Parlak, N., Bilsel, C. (2020). “Transformation of architectural types: from garden-house to apartment block, the case of Güven Housing Cooperative in Ankara, Turkey”, Cities in the 21st Century - The International Seminar on Urban Form, Utah, 31 Ağustos - 04 Eylül 2020, s.1-11.
Tankut, G (1998). “Ankara’nın Planlı İmarı ve Şehir Mimarisi.” Mimarlık, 284, 20-1.
Tankut, Gönül. (1993) Bir Başkentin İmarı: Ankara: (1929-1939). İstanbul: Anahtar Kitaplar.
Tekeli, İ., İlkin, S. (1984). Bahçelievler’in Öyküsü: Bir Batı Kurumunun Yeniden Yorumlanması. Ankara: Kent-Koop.
Ek Dosyalar
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 F. Cana Bilsel
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
