İstanbul Kent Çeperinde Fiziksel Mekânın Kullanıcı Performansına Etkisi
Anahtar Kelimeler:
Mekânsal davranış- görülebilirlik- İstanbul- çeper- sıcaklık haritasıÖzet
İstanbul’un 1980-2000 döneminde D-100 karayoluna paralel olarak merkezden çepere yağ lekesi şeklinde büyüyen kesimi, kentin makroformunda belirleyici bir rol oynamaktadır. Kentin bu kesimi, bir yandan çeper niteliğini korumakta diğer yandan çevre bölgeler için alt merkez olarak hizmet etmektedir. Bu alanların geçirdiği morfolojik gelişim, konut ağırlıklı ve yüksek yoğunluklu bir kentleşmeyle sonuçlanmış, kamusal alanların tasarımına öncelik verilememiştir. Bu çalışmada, İstanbul Avrupa yakasında kent çeperinde belirlenen 4 kent meydanı için mekânsal örgütlenme ve kullanım performansı değerlendirmesi yapılarak, bu iki değişken arasındaki ilişki incelenmektedir. Belirlenen meydanlar, Avcılar, Küçükçekmece, Büyükçekmece ve Beylikdüzü meydanlarıdır. Çalışma kapsamında mekânsal örgütlenmenin ölçümü için, mekan dizim yönteminde kullanılan görülebilirlik analizinden (visibility graph analysis) yararlanılmaktadır. Mekânsal örgütlenmenin görsel boyutunu anlamaya yönelik geliştirilen ölçüler arasında, nesnelliğe en yakın olanı, görülebilirlik analizidir. Görülebilirlik analizi, fiziksel çevrenin görüşe etkisini dikkate alarak, bir noktadan görülebilecek tüm diğer noktaların oluşturduğu görsel sahaları (isovist) analiz etmektedir. Yapılan çalışmalar, yapılaşmış çevrenin görsel boyutunun, insanların bir sistem içindeki hareketlerini ve mekânsal algılarını etkilediğini göstermektedir. Görülebilirlik analizleri, meydan içindeki tüm görülebilirlik örüntüsünü hücresel düzeyde sayısal olarak vermektedir. Kullanım performansı olarak ifade edilen değişkenin ölçümü için, 4 meydanda gerçekleştirilen kullanıcı davranışı tespitleri kullanılmaktadır. Tespitler, 10 dakikalık aralıklarla doğrudan gözlem yapılarak elde edilmiştir. Yapılan tespitlerde, meydan kullanıcıları pasif kullanım (oturma, ayakta durma) ve aktif kullanım (yürüme, koşma) sınıflaması yapılarak kaydedilmiştir. Tespitler 4 farklı mevsim için, hafta içi ve hafta sonu ayrı ayrı olmak üzere, gün içinde 6 saat diliminde tekrar edilmiştir. Böylelikle gün içinde ve farklı iklimsel koşullar altında hareket düzeylerinde yaşanan farklılıkların sonuçları etkilemesinin önüne geçilmiştir. Yapılan tespitler, CBS ortamında noktasal olarak haritalara işlenmiş, sonrasında sıcaklık haritalarına dönüştürülerek hücresel düzeyde hareket yoğunluğu (kişi/metrekare) verisi elde edilmiştir. Yapılan analizlerin hücresel düzeyde sayısal veriler olarak elde edilmesi, istatistiksel karşılaştırmaya da olanak sağlamaktadır. Çalışmanın sonucunda, kentsel çeper alanlarında kamusal kullanım ve fiziksel yapı arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılabilmesi ve çeper alanlar için üretilecek kentsel gelişme stratejilerinde altlık olarak kullanılabilmesi hedeflenmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Benedikt, M. L. (1979). To take hold of space: isovists and isovist fields. Environment and Planning B Planning and Design, 6(1), 47–65. http://doi.org/10.1068/b060047
Doğru, A. B. (2002). İstanbul Kent Çeperinde Saçaklanma ve Sürdürülebilirlik: Eyüp Kent Çeperi Örneği, MSÜ, Kentsel Planlama Yüksek Lisans Tezi.
Franz, G. (2005). An Empirical Approach to the Experience of Architectural Space. Bauhaus University.
Franz, G., Mallot, H. A., & Wiener, J. M. (2005). Graph-based models of space in architecture and cognitive science - a comparative analysis. In 17th International Conference on Systems Research, Informatics and Cybernetics (INTERSYMP 2005) (pp. 30–38). Ontario.
Friedmann, A., Zimring, C., Zube, E. H., (1978). Environmental design evaluation, New York: Springer.
Güngör Özçevik, Ö. (1999). Metropoliten Kent Çeperindeki Yerleşimlerde Yapısal Dinamikler - İstanbul Metropoliten Kent Çeperi Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Kubat, A. S., Ozbil, A., Ozer, O., & Ekinoglu, H. (2012). The effect of build space on wayfinding in urban environments: a study of the historical peninsula in Istanbul. Eighth International Space Syntax Symposium, 1–20.
Lefebvre, H., (1991). The production of space, Oxford Blackwell.
Marcus, C. C., Francis, C., (1998). People Places: Design Guidelines for Urban Open Space. 2nd ed., New York: Van Nostrand Reinhold.
Ozus, E., Turk, S. S., & Dokmeci, V. (2011). Urban restructuring of Istanbul. European Planning Studies, 19(2), 331–356. http://doi.org/10.1080/09654313.2010.515826
Turner, A., Doxa, M., O’Sullivan, D., & Penn, A. (2001). From isovists to visibility graphs: a methodology for the analysis of architectural space. Environment and Planning B: Planning and Design, 28(1), 103–121. http://doi.org/10.1068/b2684
Varoudis T (2012). DepthmapX Multi-Platform Spatial Network Analysis Software, Version 0.28 OpenSource, http://varoudis.github.io/depthmapX/
Whyte, W.H., (1980). The Social Life of Small Urban Spaces, New York: Project for Public Spaces.
Wiener, J. M., & Franz, G. (2004). Isovists as a means to predict spatial experience and behavior. In International Conference Spatial Cognition (pp. 42–57). Berlin. http://doi.org/10.1007/978-3540-32255-9_3
Wiener, J. M., Franz, G., Rossmanith, N., Reichelt, A., Mallot, H. a, & Bülthoff, H. H. (2007). Isovist analysis captures properties of space relevant for locomotion and experience. Perception, 36(7), 1066–83. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17844972
