Kentsel Morfoloji Dinamikleri ve Yönetimsel Çerçevesi

Özet

Kent morfolojisi; kentsel plan ve tasarım, yapı ve örüntülerinin düzen ve organizasyonları bağlamında, form ve biçim ilişkilerinin incelendiği, araşPrıldığı, bazı öndeyiler ve yeni yöntemler kullanılarak, özellikle bilgisayar teknolojileri ve programların devreye girmesiyle, teknik boyutta arayışların gerçekleştirildiği bir bilimsel uğraş alanı olma niteliğini kazanmışPr. AraşPrma konu alanları, değişik ölçek ve içeriklerde farklı ve sınırlı yapı taşları esas alınarak; aralarındaki ilinti ve ilişkilerin ve bu çerçevede kullanılabilecek değerlerin toplanması, değişkenlerin sonsuz nitelik ve nicelik farklılıklarına rağmen sayısallaşPrılması, ilişkilerin karşılaşPrmalı girdi değerler olarak kullanılması ve geçerli değerler olarak yorumlanması esas ve yöntemlerinin kullanılarak; soyut ilişkilerin çeşitli karşılaşPrmalı betimlemeleri, var olan yerleşme örüntülerinin içinde bulunulan zaman ve hatta gelecekteki olası değerler, değişimler ve bu değişimlerin olası çözüm yaklaşımlarını, hatta çözümlerini içeren varsayımların planlama ve tasarımlarının yönlendirilmesi çerçevesinde, 1990’lı yıllardan bu yana, özel bir teknik olarak, kent morfolojisi ve kavramsal değerleri irdelenmektedir. Kent morfolojisi incelemelerinde unutulmaması gereken önemli konular arasında kesinlikle aşağıda ifade edilecek konu başlıkları dikkate alınarak; çözümlemelerin, değerlendirmelerin, t1-t2-t3-t4….tn zaman aralıklarına bağlı değişimlerin belirli başlıklar alPnda sıralanarak; farklı yönlendiricilerin nitelikleri ve niceliklerine bağlı olarak değiştiğinin bilimsel olarak tarPşılabilmesi oldukça önemlidir. Her şeyden önce yerleşme kullanıcıları olan bireylerin toplumsal belleklerin, ortak paylaşım veya karşıtlıklar yaratan değerlerin; bireysel, sosyal, kamusal uzaklık ve yakınlıkların, kültürel düzeylerin, düşünme, yaşam ve özgürlüklerin, egemenlik, güvenlik, korunma, mülkiyet ve hak anlayışlarının (kısaca yaşamsal ve toplumsal değerlerde görülen sürekliliklerin, değişebilirliklerin, değişme ve gelişme periyotlarının) yerleşme dokularına yansımaları ve etkileri kentin biçimsel oluşumunda dikkate alınmalıdır. Tüm bu dile getirilen sübjektif değerler yanı sıra yerleşme alanına özgü fiziki çevre koşullarının; iklim kuşakları, topografik, jeolojik ve arkeolojik alan niteliklerinin; yakın ve uzak çevre ilişkilerinin; flora, fauna, yer üstü ve yer alP su rezervlerinin yerleşme morfolojilerinin oluşumunda değerlerinin göz ardı edilmesi olanaksızdır. Bu değişken değerlerin, yerleşme dokusunun ve özgünlüklerinin yaraPcısı olarak değerlendirilmesi kaçınılmazdır. Söz konusu hassasiyetler ve rasyonel yaklaşımlarla, kent morfolojisi ile ilgili üst ölçekli form arayışları ve gerçekleştirilme yaklaşımlarının beraberinde kabul edilen ilkelerin yaşam konforu ve koşullarının yerleşme örüntüsü içinde de geçerli oldukları ve olacakları yadsınamaz. Ancak yerleşme dokularının ve özgünlüklerinin belirleyicileri olarak alan kullanımı, mülkiyet, bireysel ve toplumsal değer yargıları, stratejik ve politik karar verici programların yerleşme ölçeğine etkileri, üst düzey kimlik belirleyicileri, yasal ve yönetimsel sınırlayıcıları, toplumsal beklenti farklılaşmaları ile kentsel biçimin özgünlük kazanması veya değer ve seçkinlik kayıpları gündeme gelmektedir. Ayrıca, kentsel biçim; nüfus yoğunluğunun artması, iş bölümü ve organizasyonlarında görülen farklılıkları, ikinci ve üçüncü sektör yer seçimleri, üretim biçimlerine bağlı yerleşme yeri seçim farklılaşmaları, enerji temini ve kullanımı, üretilen ürünün tüketim yerleriyle ve artan potansiyel ve ilişkileri, sektörel stratejik eksenlerin çeşitlenmesi, merkez seçim uygulamaları, dağılımları ve ilişkilerinde görülen değişimler, ulaşım politikası ve sistem tercihleri, sermaye temini, kullanımı ve yönetimi, ilişki ve yer seçim kararları gibi yönlendiricilerin yanı sıra kültürel değerlerde küreselleşen trendlerin tercih edilerek yöresel anlayış, malzeme ve teknoloji kullanımlarının farklılaşması; planlama, tasarım, kuram, kurgu ve uygulamalarında zamanın kullanılan değerlerinde bilginin üretilmesi, erişiminin artması, kullanılabilir olması; mimari yeni ekollerin moda anlayışı çerçevesinde çeşitlenmesi ve mekânların gelişigüzel kullanım olanakları bulması; kullanım yasaklarıyla kullanılmayan, terk edilen kentsel mekân değerlerinin ve estetik değerlerin, kültür varlıklarının korunması, kullanılabilir mekânlar olarak kente kazandırılması; yeşil alanlar ve spor alanlarının dinlenme olanakları veren kamusal alanların korunması ve yenilerinin kazandırılabilmesi gereklilik göstermektedir. Bu çalışmada, aksaklıklar ve eksikliklerle birlikte özgün toplumsal değerleri yaşatma ve bu değerlerle evrensel yerleşmeler kültürüne, planlama ve uygulamalarına katkıda bulunma yolları tarPşmaya açılacakPr.