Tarihsel Süreçte Çeper Kuşak Alanlarının Analizi: Taksim-Pera Örneği

Özet

Çeper kuşak alanı kavramı, 1960'lı yıllardan beri kent morfolojisi, planlaması ve kentsel coğ- rafya gibi çeşitli alanlarda çalışan araştırmacılar tarafından ele alınmaktadır. 1990'lı yılların so- nuna doğru, kentsel tasarım kapsamında çeper kuşak alanı kavramı ile ilgili yapılan çalışmalar artmış, bu kavramın önemine dikkat çekilmeye başlanmıştır. Çeper kuşak alanları, kentlerin ta- rihsel gelişim sürecinde uygulanan farklı planlama yaklaşımlarımdan etkilenir ve kent içindeki konumları ve fonksiyonları açısından önemlidir. Çeper kuşak alanları; kentin oluşum ve gelişim sürecinde kentin tarihini, bu tarihsel sürecin tanık olduğu çeşitli olayları ve planlama yaklaşım- larını yansıtırlar. Bu nedenle, çeper kuşak alanlarının bir kentteki oluşum ve gelişim süreçlerini analiz ederken o kentin tarihi altyapısını incelemek ve bu ikisini birlikte düşünmek oldukça önemlidir. İstanbul'un tarihi altyapısı dahilinde, hızla artan nüfusun ve yeni gelişim alanlarına olan ihtiyacın artmasının sonucu olarak, arazi kullanım ve fonksiyonlarında çeşitli değişiklikler olduğu görülmektedir ve bu durum İstanbul'un tarihsel gelişim sürecindeki temel problemler- den biri olan çeper kuşak yabancılaşmasına sebep olmaktadır. İstanbul'un tarihi altyapısı ve ana büyüme aksı bağlamında; 1800'lü yıllarda kentin dış çeperini oluştururken, zaman içerisinde kentin büyümesi ile bu özelliğini kaybederek eski ve yeni merkezi iş bölgelerinin birleşmesi ile şu anki halini alan Taksim-Pera, doğrusal olarak gelişmekte olan merkezi iş bölgesi ekseninde kilit bölge olarak görülmektedir. Bu çalışma; İstiklal Caddesi, Taksim Meydanı ve bu alanların Tarlabaşı Bulvarı'na kadar olan çevre alanlarını kapsayan, Maçka ve Dolmabahçe'ye uzanan Taksim-Pera olarak nitelendirilen bölgenin çeper kuşak oluşumu ve değişiminin, bölgenin tari- hi ve coğrafi altyapısı ile ilişkilendirilerek analiz edilmesini ve anlaşılmasını amaçlamaktadır. Çeper kuşak alanlarının oluşum ve değişim süreçleri üzerine morfolojik bir yöntem geliştiren

M.R.G Conzen ve M.P Conzen'in "'çeper kuşak teorisi (fringe-belt concept)'' çalışmanın ana metodolojisini oluşturmaktadır. Bu metodoloji kullanılarak, çeşitli çeper kuşak arazi kullanım- ları tarihi haritalar üzerinde analiz edilmiş ve bu haritaların katmanlar halinde çakıştırılması ile elde edilen veriler sayısallaştırılmış ve karşılaştırmalı çıkarımlar yapılmıştır. Aynı zamanda, geçmiş ve günümüz çeper kuşak alanları arasındaki ilişkiyi anlayabilmek ve tarihle nitel ve nicel olarak bağlantı kurabilmek amacıyla bölgede mevcut çeper kuşak analizi de yapılmış-  tır. Bu çerçevede gerçekleştirilen çalışmanın sonucunda, 1930'lu yıllara kadar bölgedeki çeper kuşak alanlarının çoğunlukla sabit kaldığı, sağlamlaştığı ve dönüşüme uğradığı; 1950'li yıllar ve sonrasında Taksim'in meydanlaşmasıyla bölge ve özellikle Gezi Park'ı çevresinde artan yeni yapılaşmaların etkisiyle yeşil ve boş alanların yabancılaşma sürecine girdiği görülmüş; 1882'den günümüze kadar süregelen tarihsel gelişmede sınırlı sayıda yeni oluşan ve büyük ölçüde yabancılaşmaya uğrayan çeper kuşak alanları ile bölgedeki toplam çeper kuşak alanının azaldığı saptanmıştır. Bu çalışmanın, Taksim-Pera bölgesinin çeper kuşak alanlarının oluşum ve değişim süreçlerini inceleyen ilk girişim olduğuna, bu yönü ve elde ettiği sonuçlar ile kent morfolojisi alanına katkı sağlayacağına inanılmaktadır.