Çeper Kuşak Olgusunun İstanbul'un Tarihsel-Coğrafyası Üzerinden Değerlendirilmesi
Anahtar Kelimeler:
çeper kuşak- istanbulÖzet
Kentin tarihi izlerini silen hızlı bir şehirleşme süreci yaşamakta olduğumuz bu dönemde, geçmişi anlamak ve kentleri geleceğini tahmin ederek biçimlendirmek önemlidir. Tarihsel çalışmalar geçmişin izlerini kavramak için ne kadar gerekli ise bu izleri yaratan nedenleri sorgulamak ve geleceğini yönlendirmek için tarih bilimini destekleyici yaklaşımlara yani farklı disiplinlerin bakış açılarına yer vermekte o kadar gereklidir.Kentlerin mekansal büyüme aşamalarının ve farklı planlama kararlarının izlerini taşıyan çeper kuşaklar; çoğunlukla kent mirası ve ekolojik koridor özelliği gösteren ve kentin kontrolsüz bir şekilde yayılmasını önleyen alanlarıdır. Ancak hızlı nüfus artışlarıyla birlikte yeni gelişim yerlerine duyulan ihtiyaç sonucu bu alanlar arazi kullanımındaki değişiklikler ile hızlı bir değişim ve dönüşüm sürecine girmişlerdir. Hızla büyüyen kentlerde özellikle açık alanlar, yeşil alanlar, tarihi ve kültürel değere sahip olan bostanlık alanlar kentin en zor korunan ve kırılgan yapıda bulunan alanlarıdır.Çeper kuşak kavramını anlamak, farklı planlama yaklaşımlarının etkilerini, çeper kuşakların yerlerini ve fonksiyonlarını belirlemek ve bu alanların kente kattıkları değeri kavramak açısından, kentsel morfoloji çalışma alanının önemli araştırma konularından biri olarak son yıllarda yerini almaktadır.Kentin mekansal biçimlenmesine yönelik bir bakış açısı getiren, araştırma ve analiz yöntemleri yaratan "kentsel morfoloji" bilim dalının yaklaşık 100 yıllık bir geçmişi olduğu bilinmektedir. Avrupa merkezli morfolojik çalışmaları ile gündemde olan bu bilim dalını, Türk kentlerine özgü yaklaşımlar ile geliştirmek ve böylece dünya literatürüne katkıda bulunmak gereğine inanıldığından, özgün bir tarihi ve kültürel geçmişi olmasının yanı sıra dünyanın en karakteristik coğrafi bölgelerinden birinde yer alan konumu ile bir mega-kent özelliğini taşıyan İstanbul, bu çalışmanın örneklem alanı olarak seçilmiştir. Çok merkezli bir yapıya sahip olan İstanbul'da, tarihsel dönemlerde kent çeperinde yer alan ancak süreç içerisinde kent içine gömülen çeper kuşak kullanımları, son yıllarda oluşan aşırı kentleşmeye paralel olarak, yapılan olumsuz müdahaleler ile önemli ölçüde azalmakla birlikte, MİA'nın sürekli değişen dinamiğine uyum sağlayarak doğrusal olarak gelişme göstermişlerdir. Bu özelliği ile İstanbul'un çeper kuşak alanlarının, Avrupa'da yapılmış benzer çalışmalardan çok farklı özellikler yansıttığı saptanmıştır. Çeper kuşak alanları, kentin fiziksel yapısını ve geçirdiği büyüme süreçlerini kavramak açısından büyük öneme sahip olmalarının yanı sıra, kentin kontrollü gelişimi için alternatif alanların oluşturulabilmesi yönleri ile de önemli fırsatlar sunmaktadır. Çeper kuşaklar; kente nefes aldıracak, onları kentsel ve bölgesel ihtiyaçlara göre kentlilerin aktif kullanımına sunacak, kentin kimliğini yansıtarak kentsel kaliteye sahip yeni kullanım önerileri getirecek ve kent bütününde en verimli şekilde değerlendirilmesi gereken kullanım alanları olarak ele alınmalıdır. Çeper kuşak alanlarının, kentlerin doğal süreci içerisinde büyümelerini yönlendiren kentsel birimler olarak ifade edilmeleri ve gelişme plan önerilerinde tanımlanmaları oldukça büyük önem arz etmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Barke, M. (1982). Beyond the urban growth map: suggestions for more analytical work in urban morphology. Teaching Geography, 7, 111-15.
Barke, M. (1990). Morphogenesis, fringe belts and urban size: an exploratory essay, in Slater. T. R. (ed.) The built form of Western cities, Leicester University Press, 279-97.
Conzen, M.R.G. (1960). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis.
The Institute Of British Geographers, Publication 27. (George Philip, London)
Conzen, M.R.G. (1962). The plan analysis of an English city centre, in Norborg, K. (ed.) Proceedings of the International Geographical Union Symposium in Urban Geography, Lund 1960 (Gleerup, Lund).
Conzen, M.P. (2009). "How cities internalize their former urban fringes: a cross cultural comparison". Urban Morphology, 13, 29-54.
Ducom, E. (2005). Fringe belts in French cities: a comparative study of Rennes, Nantes and Tours, in Barke, M. (ed.) Approaches in urban morphology (Division of Geography, University of Northumbria, Newcastle upon Tyne), 34-43.
Gu, K. (2010). Exploring the fringe belt concept in Auckland: an urban morphological idea and planning practice. New Zealand Geographer, 66, 44-60.
Hazar, D., Kubat, A.S. (2012). Fringe belts in the process of urban planning and design: comparative analyses of lstanbul and Barcelona, Journal of A/Z, lstanbul Technical University, 12/1, 53-65
Hazar, D. & Kubat, A.S. (2015). The fringe belt development process of lstanbul. 23rd International Seminar on Urban Form (ISUF) 2015, Conference procedings, 423-436, Nanjing, China.
lstanbul Büyükşehir Belediyesi (lBB) (2005), Tarihi Yarımada koruma amaçlı nazım imar planı raporu, Department of Reconstruction and Urbanism, Directorate of City Planning.
lstanbul Büyükşehir Belediyesi (lBB) (2009), 1/100.000 ölçekli lstanbul çevre düzeni planı raporu, Department of Reconstruction and Urbanism, Directorate of City Planning.
Karaulan, D. & Kubat, A.S. (2018). Analyzing Fringe belt phenomenon in the historico-geographical structure of Milan, ltaly. ICONARP-International Journal of Architecture & Planning, 6, lssue 2, 304-332.
Kuban, D. (1996). İstanbul Bir Kent Tarihi, Byzantion, Konstantinopolis, İstanbul.
Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
Kubat, A.S. & Gümru, B. & Kürkçüoğlu, E. & Sungur, C. (2013). Landwalls of lstanbul: morphological approach. Presented in the Summer School: Theodosian Land Walls and Urban Agriculture, Kadir Has University. (unpublished)
Kubat, A.S. & Hazar, D. (2018). İstanbul'un Çeper Kuşak Gelişim Süreci. Kubat ve diğerl (eds) Proceeding Local ISUF Congress in Urban Morphology (II TNUM), lstanbul Technical University, 693-711.
Kubat A.S. (2018). Exploring the fringe belt phenomenon in the case of lstanbul. CYNUM 2018, Cyprus Network of Urban Morphology, Plenary section (invited speech, unpublished).
Kubat A. S. (2019) Exploring the Fringe Belt Phenomenon in a multi-nuclear City: the case of lstanbul, ICONARP_the Internatial Journal of Architecture and Planning/ Special Issue on Urban Morphology, Vol:7, 95-134.
Kubat A.S (2020) "Morphology of the Enveloped Peripheries: Fringe Belts of lstanbul", ISUF 2020-Cities in the 21st century, Utah, (Proceedings ed: B. Sheer)., ABD.
Kukina .l. (2006) Fringe Belts and the Planning of Russian Cities", Urban Morphology., 10, 145-6
Küçük Ç.E., Kubat A.S. (2020) "Policies and Facts for Mega-Urbanization: Middle and outer Fringe Belt Developments of lstanbul., ISUF 2020-Cities in the 21st century, (Proceedings ed: B. Sheer)., Utah, ABD
Küçük Ç. E., Kubat A.S. (2021) "Urban morphology in focus: Rereading the urban form in the context of property relations, the case of transformations on lstanbul's fringe belts", ISUF 2021-, ( Proceedings ed: S. Porta) Glasgow
Louis, H. (1936). "Die geographische Gliederung von Gross- Berlin", in Louis, H. and Panzer, W. (eds) Linderkundliche Forschung: Festschrift zur Vollendung des sechzigsten Lebensjahres Norbert Krebs 146-71, Engelhorn, Stuttgart.
Pereira, J.A. & Meneguetti K.S. (2011). Urban fringe belts in planned new towns: the case of Maringa, Brazil. In published paper presented to the 18th ISUF Congress, Montreal, Canada.
Murphy, R.E. (1966). The American city, and urban geography, Mac Grew Hill Company, 292.
Whitehand, J.W.R. (1967). Fringe belts: a neglected aspect of urban geography.
Transactions of the Institute of British Geographers, 41, 223-33.
Whitehand, J.W.R. (1972). Building cycles and the spatial pattern of urban growth.
Transactions of the Institute of British Geographers, 56, 39-55.
Whitehand, J.W.R. (1977). The Basis for an Historical-feographical theory of Urban Form, Transactions of the Institute of British Geographers, New Series, 2, 3, 400-416.
Whitehand, J.W.R. (1987). The changing face of cities: a study of development cycles and urban form. Institute of British Geographers Special Publication, 21 (Blackwell, Oxford).
Whitehand, J.W.R. (1988-2007). Urban fringe belts: development of an idea. Planning Perspectives, 3, 47-58.
Whitehand, J.W.R. & Morton, N.J. (2003). Fringe belts and the recycling of urban land: an academic concept and planning practice, Environment and Planning B: Planning and Design, 30, 819-39.
Whitehand, J.W.R. & Morton, N.J. (2004). Urban morphology and planning: the case of fringe belts. Cities, 21, 275-89.
Whitehand, J.W.R. & Morton, N.J. (2006). The fringe belt phenomenon and socioeconomic change, Urban Studies, 43, 2047-66.
-1764-1838-1860-1909-1970 City Maps, Courtesy of The Harvard Map Collection, Harvard College Library
th City Map, German Kartenwerkstatt Map: (https://tr.wikipedia.org/wiki/ Dosya:Constantinople_map_German.png)
-1882 Stolpe Map: Stolpe, C. Plan de Constantinople, avec ses faubourgs, le port et une partie du Bosphore. (https://gallica.bnf.fr/)
Goad Maps: Goad, C.E. Plan d'assurance de Constantinople (https://archnet. org/collections/1569/details)
Gedik Pasha Map: Na, S. H. (1922). Map of Constantinople. Harvard Map Collection, Harvard College Library.
-1944 Pervititch Maps: lstanbul in the insurance maps of Jacques Pervititch, İstanbul, 2000
-1914 German Blues Map: German Blues, 1: 1913-1914 Before World War l. Maps of İstanbul / Source: lstanbul Metropolitan Municipality Directorate of Libraries and Museums.
Land Utilization Maps of Golden Horn: G.Tezcan, S. Durgunoğlu, T. Ersen G. Çubuk, M. Tuğcu, N. Anadol, K. Karabey, H.(1978). Haliç ve Çevresi Düzenleme Çalışması, Mimarlık 78/4, 28-41.
Land Utilization Map of Golden Horn: lstanbul Metropolitan Municipality 1946-1966-1970-1982-2006-2011-2013-2014-2015-2017Aerial Maps: (https://
sehirharitasi.ibb.gov.tr)
