Morfolojik Bölgeler ve Çeper Kuşak Alanları Üzerinden Bir Okuma: İstanbul Yedikule Örneği
Anahtar Kelimeler:
çeper kuşak- eşik hattı- morfolojik bölgeler- yedikule- istanbul- tarihi yarımadaÖzet
Yedikule, Osmanlı döneminden 1970'lere kadar İstanbul'un tipik Rum mahallelerinden olan Suriçi'nin güneybatısında yer alan tarihi bir bölgesidir. Roma İmparatorluğu'nda şehrin gi- riş noktası olması, çevrelediği tarihi kent surları, Yedikule Hisarı ve bostanlar, bölgeyi kent- sel değerler açısından önemli bir yer haline getirmiştir. Bugün, Anadolu'dan İstanbul'a göç edenlerin yaşadığı bir mahalle olan Yedikule, İstanbul'un, Marmara Denizi'ne kıyısı olan bir semti olması ve bünyesinde önemli endüstriyel miras alanlarını barındırması sebebiyle, kentsel morfoloji çalışmalarında kültürel, çevresel ve kentsel açılardan önem arz ederek incelenmesi gereken odaklardan biridir. Bu çalışmada, Tarihi Yarımada'nın morfolojik bölge analizlerin- den elde edilen sonuçlara göre ikinci derece morfolojik bölgelerden biri olan Yedikule çalışma alanı olarak seçilmiş ve ardından bu bölgenin çeper kuşak alanları tespit edilmiştir. Çalışmada, morfolojik bölgelerin incelenmesi için, kent formunu oluşturan sokak, bina ve parsel analiz- leri; plan birimleri, arazi kullanımı ve bina tipleri analizlerinden yararlanılmıştır. Bölgenin çeper kuşak alanlarının tespiti için ise 1860-2019 yılları arasında oluşturulmuş 7 farklı harita incelenmiştir. Yedikule'deki morfolojik bölgelerin ve çeper kuşak alanlarının tespiti, ardından karşılaştırılması sonucunda, bölgede yeni oluşan veya değişime uğrayan alanların, yapılan değişime göre kendi içlerinde homojen bir yapı oluşturdukları; bu homojen yapının da bölge- nin morfolojik bölgelerinin oluşmasına büyük bir katkı sağladığı görülmektedir. İstanbul'un tarihi ve bütünleşik dokusunun bir parçası olan Yedikule'nin, kentte özellikle son yıllarda ger- çekleşen mekansal müdahaleler kapsamında morfolojik analizlerinin yapılması, bu analizler doğrultusunda süregelen ve gelecekte yapılacak olan koruma ve tasarım çalışmalarında, plan ve projelerde aydınlatıcı olacaktır. Çalışma sonucunda, çeper kuşakları ve morfolojik bölgeleri tespit edilen Yedikule'de, bu morfolojik analizlerin İstanbul'un tarihi surlarının ve çevresel değerlerinin korunmasına katkı sağlayabileceği gibi, gelecekte yapılacak morfoloji çalışmaları ve yazınına da katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Conzen, M.R.G. (1960). Alnwick, Northumberland: A Study in Town-Plan Analysis, The institute of British Geographers 27, Londra.
Conzen, M.P. (2009). How cities internalize their former urban fringes: a cross- cultural comparison, Urban Morphology 13, 29-51.
Çelik, Z. (1996). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti ve Değişen İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Çetin, N.Ü. (2011). Sürdürülebilir Kentsel Yenilemenin Değerlendirilmesi: istanbul Yedikule Mahallesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi.
Çobanoğlu, A.V. (2017). Yedikule Demiryolu Tesisleri (Cer Atölyeleri) Sanat Tarihi Raporu.
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (1994a). Cilt iii: s.13a-36b-c, Türkiye Ekono- mik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (1994b). Cilt iV: s. 117b-c, Türkiye Ekono- mik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (1994d). Cilt Vii: s. 496c-497a, Türkiye Eko- nomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
Gül, M. (2015). Modern İstanbul'un Doğuşu: Bir Şehrin Dönüşümü ve Modernizas- yon (Çev: F. Büşra Helvacıoğlu). Sel Yayıncılık, İstanbul. (ilk baskı yılı:2013)
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Planlama ve İmar Müdürlüğü (2003a). Tarihi Yarıma- da (Eminönü-Fatih) 1/5.000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Raporu, Cilt i ve Cilt ii, İstanbul.
Kuban, D. (1996). İstanbul Bir Kent Tarihi Bizantion, Konstantinapolis, İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul.
Kubat, A.S. (2020). Morphology of the Peripheries: Fringe Belts of istanbul, Turkey, iSUF2020 international Seminar on Urban Form, iSUF 2020 Virtual Conference Proceedings (Editör: B. Scheer), vol:1, Salt Lake City, Utah, ABD.
Kubat, A.S. (2019). Exploring the Fringe-Belt Phenomenon in a Multi-Nuclear City: The Case of istanbul, iCONARP international Journal of Architecture & Planning., sayfa 95-134.
Kubat, A.S., Hazar, D. (2018). İstanbul'un Çeper Kuşak Gelişim Süreci, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı, ii. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, Bildiriler Kita- bı, (Editör: Kubat ve diğerleri), 693-711.
Kubat, A.S. (2018) Exploring the Fringe Belt Phenomenon in the case of istanbul, iSUF CyNUM -Cyprus Network of Urban Morphology, Lefkoşe, Kıbrıs. (yayınlan- mamış bildiri)
Kubat, A.S., Hazar, D. (2016) The Fringe Belt Development Process Of istanbul, 23rd international Seminar on Urban Form (iSUF). Conference Proceedings (Editör:
W. Ding), Nanjing, Çin.
Kubat, A.S., Gümrü, F.B. (2014) investigating the Fringe Belt Concept: The case of istanbul, Turkey iSUF-21st international Seminar on Urban Form, Conference Pro- ceedings (Editör: V. Olivera), Porto, Portekiz
Küçük, E. (2014). Experiencing Urban Morphology Development in Terms Of Urban Property Relations: Cases From Historical Peninsula, Yüksek Lisans Tezi, Fen bilim- leri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Küçük, E., Kubat, A.S. (2016). Tarihi Kent Dokularında Morfolojik Bölgeleri Belir- lemek: Tarihi Yarımada-Aksaray Örneği, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu: Temel yaklaşımlar ve Teknikler, 274-294.
Larkham P.J., Morton, N. (2011) Drawing lines on maps: morphological regions and planning practices, Urban Morphology, 15 (2).
Özkoçak, S. (2003). Two Urban Districts in Early Modern istanbul: Edirnekapı and Yedikule, Urban History, 30(1), 26-43.
Sevil, H.(1991).Yedikule-Yenikapı Bölgesi RekreasyonAlanlarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi.
Whitehand, J. (2001). British Urban Morphology: The Conzenian Tradition, Urban Morphology, 103-109.
Whitehand, J., Morton, N.J. (2004). Urban Morphology and Planning: The Case of Fringe Belts, School of Geography, Earth and Environmental Sciences, University of Birmingham.
Çevrimiçi Kaynaklar
URL-1: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1c/Walls_of_Constanti- nople.JPG
URL-2: https://cdnuploads.aa.com.tr/uploads/Contents/2020/09/24/thumbs_b_c_2b1 eab69de66b1215c0083f54b2dc5d1.jpg
URL-3: https://tr.wikipedia.org/wiki/Yedikule_Zindanlar%C4%B1#/media/ Dosya:Yedikule_Zindanlar%C4%B1-1.JPG
URL-4: https://www.google.com/maps/@40.9883502,28.9221833,3a,75y,270.44 h,90t/data=!3m10!1e1!3m8!1sGfivf7isNhCv2DduO6pM8g!2e0!6s%2F%2Fgeo3. ggpht.com%2Fcbk%3Fpanoid%3DGfivf7isNhCv2DduO6pM8g%26output%3Dthu mbnail%26cb_client%3Dmaps_sv.tactile.gps%26thumb%3D2%26w%3D203%26h
%3D100%26yaw%3D16.667255%26pitch%3D0%26thumbfov%3D100!7i16384!8i 8192!9m2!1b1!2i38
URL-5: https://www.youtube.com/watch?v=iSkRa4m7Kzk&t=6s URL-6: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/1768
URL-7: https://www.google.com/maps/place/%C4%B0bb+Samatya+Tesisleri/@40. 990019,28.9245104,16.71z/data=!4m13!1m7!3m6!1s0x14cabbbc23b2de75:0x4979
c92e679fa!2sYedikule,+Fatih%2F%C4%B0stanbul!3b1!8m2!3d40.9938637!4d2 8.9252063!3m4!1s0x14cabbbe295d5b99:0x64a1dfd9a265b5cc!8m2!3d40.9903174! 4d28.9262563
