Başkent Ankara’nın İki Simgesel Örnek Üzerinden Morfolojik Analizi

Özet

Dünyadaki birçok ülke başkentleriyle anılmaktadır. Başkentler şehirlerin geçirdikleri tarihsel süreçlere, kenti yönlendiren önemli kararlara ve zamanla değişen tüm koşullara yakından tanık olan ana kahramanlardır. Kentlerin tarihleri boyunca geçirmiş oldukları değişimlerden önemli imgesel mekânları etkilenerek kente dair yeni çıkarımlar yapılmasına durum hazırlamaktadır. Bu noktada, Türkiye’nin başkenti Ankara da tarihi boyunca birçok değişimin ve dönüşümün etkisi altında kalmış, bu gelişmeler sonucunda özellikle kentin odak noktalarında kentsel bağlamda pek çok planlama kararı etkili olmuştur. Ankara’nın tarihsel gelişim sürecinde önemli bir kent merkezi olan Kızılay, Atatürk Bulvarı ve sahip olduğu kentsel ve politik özelliklerin yanı sıra kentin bellek mekânlarından Atatürk Orman Çiftliği bu çalışmanın odaklandığı temel iki yer olmuştur. Kentin sözü edilen iki odak noktası Ankara’nın  biçimsel gelişim süreci boyunca  tarihi, sosyal ve morfolojik değişimlerin ve tartışmaların da merkezinde yer almıştır. Kent formundaki bu değişimleri ve dönüşümleri kentin tarihinden ayrı düşünmek olanaksızdır. Bu bağlamda çalışmanın amacı, Ankara’nın her döneminde odak bölgeler olarak nitelendirilen Atatürk Bulvarı ve Atatürk Orman Çiftliği örneklemlerinin morfolojik değişim süreçlerini analiz ederek kentin geçmişi ve bugünü arasında tarihi ve kentsel bir bağlantı kurmaktır. Çalışma kapsamında, kent morfolojisinin kentin oluşumu, değişimi ve dönüşümünü ele alan bir süreç olarak değerlendirilmesinin yanı sıra seçilen bu iki örnek alanın tarihsel niteliklerine dair bir farkındalık yaratması hedeflenmektedir. Kentsel morfoloji konusunda İngiliz Morfoloji Okulu’nun ana felsefelerini oluşturan ve kentin elemanları üzerine morfolojik bir yöntem geliştiren M.R.G. Conzen’in kent planlama analizi (town plan analysis) çalışmanın ana metodolojisini oluşturmaktadır. Çalışmanın temel strüktürünü Ankara’nın makro ölçekte gelişim sürecini analiz edebilmek ve seçilen örneklem alanlarının bu süreçlerde kentsel bağlamdaki yerini algılayabilmek amacıyla çeşitli ölçeklerde ele alınan tarihi haritalar oluşturmaktadır. Ankara’nın tarihi boyunca etkili olan üç önemli planlama dönemi; Lorcher Planı, Jansen Planı, Yücel Uybadın Planı; ve mevcut duruma ait planlama kararları Atatürk Bulvarı ve Atatürk Orman Çiftliği için M.R.G. Conzen’in kent planlama analizi yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Bu kapsamda, seçilen örnek alanların kentsel ölçekte geliştirilen planlama kararlarından nasıl etkilendiğini analiz etmek amacıyla bu alanlara dair mikro ölçekte birer alan sınırı belirlenmiştir. Bu alan sınırları mikro ölçekte belirlenirken, bahsedilen planlama kararlarından tarihi, sosyal ve morfolojik olarak en yoğun etkilenen bölgeler seçilmiştir. Atatürk Bulvarı için Kızılay meydanı ve yakın çevresi sınır olarak belirlenirken, bu alanın kentlinin gündelik hayatta sıklıkla kullandığı imgesel ve işlevsel bir bölge olmasının yanı sıra kentte meydana gelen biçimsel değişikliklerden büyük ölçüde etkilenmiş olması da çalışma alanı sınırı için verilen kararı yönlendirmiştir. Atatürk Orman Çiftliği ise Ankara’nın  özellikle Cumhuriyet’in kurulmasından bu yana önemli imgesel ve tarihi mekânlarından olup; günümüzde politik tartışmaların ve kentsel bağlamından uzaklaşan planlama kararlarının ortasında yer almaktadır. Bu bölgede, mikro ölçekte günümüzde Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nın yer aldığı, tarihte ise yeşil bir kentsel doku olan sınır çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Her iki örneklem alan için M.R.G. Conzen’in bahsedilen metodolojisi kullanılarak yollar, binalar, parseller ve yeşil alanların değişim süreçleri tarihi haritalar üzerinde analiz edilmiş ve elde edilen veriler üzerinden, karşılaştırmalı çıkarımlar yapılmıştır. Aynı zamanda günümüzde var olan kentsel dokunun geçmişle olan ilişkisini algılayabilmek ve tarihle nitel ve nicel olarak bağlantı kurabilmek amacıyla mevcut durumun morfolojik yapısı da incelenmiştir. Sonuç olarak, başkent Ankara için önemli iki odak nokta olan Atatürk Bulvarı ve Atatürk Orman Çiftliği’nin geçirdikleri tarihsel ve sosyal değişimler M.R.G. Conzen’in geliştirmiş olduğu kent planlama analizi yöntemiyle incelenerek kentin tarihi ve bugün arasında morfolojik bir bağlantı kurulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede gerçekleştirilen çalışmada, Ankara kentinin formuna yönelik değişimler seçilen örnek alanlar üzerinden analiz edilmiş ve bu değişimlerin günümüze ulaştığı durumunun tarihi planlara kıyasla ölçek kaybı yaşadığı, her iki alanın da kentsel doku ve bağlamdan giderek uzaklaşarak kontrolsüz bir yoğunlaşma içerisinde oldukları saptanmıştır. Başkent için önemli imgesel ve tarihsel bu iki bölgenin geçirmiş oldukları değişimler ve geleceğe yönelik yapılacak olan aktarımlar konusunda kenti morfolojik olarak değerlendirmenin önemi vurgulanmıştır.